اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ۵ بهمن ماه ۱۳۵۸ در ایران برگزارشد. هرچند که از ماه ها قبل اماده سازی فضا برای اولین دوره انتخابات اغاز شده بود. میتوان گفت اولین کسی که به طور گسترده تبلیغات خود را با دیوار نویسی ها اغاز کرده بود به گونه ای که شعارهای وی در اکثر دیوارهای شهر دیده میشد، فردی به نام ابراهیم میرزایی یا پروفسور میرزایی بود که خود را قهرمان ورزشی معرفی کرده بود. در این شرایط گمانه زنی ها حاکی از کاندید شدن وی و همچنین به رسمیت بخشیدن نظام جمهوری اسلامی بود.
با نزدیک شدن به روزهای انتخابات و ثبتنام شرکت کنندگان، گروه های سیاسی نیز شروع به انتشار بیانیه های و معرفی نامزدهای خود کردند. به هر ترتیب پیش از برگزاری انتخابات، کابینه دولت موقت در ۱۵ آبان ۱۳۵۸ خورشیدی استعفا داده بود و شورای انقلاب تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، قوه مجریه را اداره می‌کرد.
در این شرایط اکبر هاشمی رفسنجانی متصدی وزارت کشور و متولی برگزاری انتخابات شد و زمان برگزاری انتخابات پنجم بهمن ۱۳۵۸ خورشیدی تعیین کردند و داوطلبان فرصت داشتند تا هشتم دی ثبت نام کنند
شرکت‌کنندگان در این انتخابات بر اساس قوانین توسط شورای نگهبان انتخاب شدند. فقط افرادی که تابعیت ایرانی داشتند و شرایط لازم را برآورده می‌کردند، می‌توانستند در رقابت برای ریاست جمهوری شرکت کنند.
نهایتا ۱۲۴نفر تایید صلاحیت شدند که بنابر به فرموده امام خمینی(ره) در دیدار با دانشجویان، به این تعداد زیاد نامزد اشاره کردند و با ذکر این که برخی از این افراد منحرف و ناشناس هستند، این موضوع را اخلال در ریاست جمهوری و بدنام کردن جمهوری اسلامی و به هم ریختن مملکت دانستند. بنابراین درنهایت ۱۰ نفر از این تعداد به عنوان لیست نهایی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری به مردم معرفی شدند.
بررسی اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران
لیست ده نفری اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری جمهوری اسلامی ایران شامل: ۱- جلال‌الدین فارسی، ۲- ابوالحسن بنی‌صدر، ۳- صادق قطب‌زاده، ۴- دریادار سید احمد مدنی، ۵- کاظم سامی، ۶- مسعود رجوی، ۷- صادق طباطبایی، ۸- داریوش فروهر، ۹- حسن ابراهیم حبیبی، ۱۰- محمد مکری.
همانطور که دیدید، نامی از هیچکدام از روحانیون در لیست مشاهده نمیشود. دلیل این امر سخنان امام خمینی بود که در پاسخ به اعلام نظر برخی گروه‌ها اعلام داشته بود، روحانیون نباید رئیس جمهور شوند. به نظر امام خمینی با توجه به نفوذ روحانیون در بین عامه، کاندیدا شدن آنها را به مصلحت نمی‌دانست و ترجیح می‌داد که آنان از طریق نظارت و قانو‌ن‌گذاری به فعالیت در شورای انقلاب و نهادهای دیگر ادامه دهند. از معدود روحانیونی که شرکت کردند خلخالی بود که به نفع بنی صدر کنار رفت.
و اما چگونه بنی صدر در بین رقبا منتخب و رئیس جمهور شد؟
در ابتدا رقابت اصلی بین جلال‌الدین فارسی و بنی‌صدر بود. افراد خاصی از جمله شیخ علی تهرانی با ارائه اسناد و مدارکی مدعی شدن که آقای فارسی ایرانی نیست. وقتی وزارت کشور از آقای فارسی توضیح خواست، وی گفت که اجدادش ایرانی هستند و حدود صد سال قبل به ایران آمده‌اند ولی با برگه اقامت زندگی می‌کردند و خود ایشان در مشهد متولد شده و بعد هم به تابعیت ایران در آمده است.
این مطلب در وزارت کشور مطرح شد و در جمع‌بندی که به عمل آمد و با در نظر گرفتن تعابیر و حالت‌های مختلف ایرانی‌الاصل بودن، ایشان ایرانی‌الاصل شناخته شد. ولی مراجعات زیاد همان اشخاص به دفتر امام موجب شد که امام شخصا پرونده ایشان را از وزارت کشور بخواهند که هاشمی رفسنجانی و آقای فارسی با پرونده وی خدمت امام رسیدند. امام پس از شنیدن حرف‌های فارسی، فرمودند که ایشان ایرانی‌الاصل نیست و اولین رئیس جمهور ما نباید شبهه قانونی در موردش باشد.
فارسی همان‌جا عرض کرد حال که صلاحدید شما این است، همین الان استعفای خود را از نامزدی اعلام می‌کنم. این موضوع که ۹ روز قبل از انتخابات مطرح شد به شدت اوضاع را به نفع بنی‌صدر تغییر داد.
متعاقب این جریان بسیاری از گروه‌های انقلابی به شدت معترض تایید صلاحیت بعضی از کاندیداها که به قانون اساسی رای نداده بودند، گردید که بی‌شک منظور آنان رجوی به عنوان کاندیدای سازمان مجاهدین خلق ایران بود.
فدائیان اسلام در تاریخ ۲۹ دی ۱۳۵۸ با صدور نامه‌ای سرگشاده، خطاب به شورای انقلاب حذف برخی کاندیداهای منحرف را خواستار شدند. در پایان این نامه تند و بسیار خشن آمده بود، چنانچه تا آخرین ساعت روز یکشنبه ۳۰ دی ۱۳۵۸، شورای انقلاب تکلیف شرعی و قانونی خود را با صراحت و قاطعیت کامل در این مورد حیاتی انجام ندهد، سازمان فدائیان اسلام وظایف خطیر خویش را نسبت به این موضوع به مرحله‌ی اجرا می‌گذارد.
در تاریخ ۲۹ دی استفتایی از امام صورت گرفت، متن سوال درباره انتخابات ریاست جمهوری و اعتقاد آنها به قانون اساسی بود، امام در پاسخ گفتند: «کسی که به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران رای مثبت نداده، صلاحیت رئیس جمهوری ایران را ندارد.»
به دنبال این پیام، مسعود رجوی هیچ راهی جز کناره‌گیری از انتخابات را نداشت. حذف رجوی و فارسی، راه را برای پیروزی بنی‌صدر هموار کرد و از همان ابتدا شانس وی برای موفقیت، بیشتر از بقیه بود.
درنهایت نتایج انتخابات در ۸ بهمن اعلام شد. که در پی حذف برخی کاندیداهای سرشناس و به هم‌خوردن توازن، پیروزی بنی‌صدر قابل پیش‌بینی بود. بنی‌صدر توانست با وجود تعداد واجدین شرایط ۲۰/۸۵۷/۳۹۱ نفر، ۱۰/۷۰۹/۳۳۰ رای را نصیب خود کند و پیروزی انتخابات باشد. در ادامه برای ذکر نتایج انتخابات به ترتیب ابتدا نام نامزد، بعد تعداد کل آراء ماخوذه نامزد، بعد نسبت آراء به کل آراء و سپس نسبت آراء به واجدین شرایط را می‌آوریم.
۱- ابوالحسن بنی‌صدر، ۳۳۰/۷۰۹/۱۰ رای، ۷۵/۷۰ درصد، ۵۱/۳۴ درصد.
۲- سید احمد مدنی، ۲/۲۲۴/۵۵۴ رای، ۱۵/۷۷ درصد، ۱۰/۶۷ درصد
۳- حسن‌ابراهیم حبیبی، ۶۷۴/۸۵۹ رای، ۴/۷۷ درصد، ۳/۲۴ درصد
۴- آرای باطله ماخوذه، ۱۴۹/۶۹۸ رای، ۱/۰۵ درصد، ۰/۷۲ درصد
۵- داریوش فروهر، ۱۳۳/۴۷۸ رای، ۰/۹۴ درصد، ۰/۶۴ درصد
۶- صادق طباطبایی، ۱۱۴/۷۷۶ رای، ۰/۸۱ درصد، ۰/۵۵ درصد
۷- کاظم سامی، ۸۹/۲۷۰ رای، ۰/۶۳ درصد، ۰/۴۳ درصد
۸- صادق قطب‌زاده، ۴۸/۵۴۷ رای، ۰/۳۴ درصد، ۰/۲۳ درصد
۹- محمد مکری، ۲/۱۱۰ رای، ۰/۱۴ درصد، ۰/۱۰ درصد
در کل ۱۴/۱۴۶/۶۲۲ نفر رای دادند که نسبت آراء به واجدین شرایط با میزان مشارکت مردم ۸۳/۶۷ درصد بود.
از ان زمان تاکنون سیزده دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران برگزار شده است. چهاردهمین دوره انتخابات هم در ۸ تیرماه ۱۴۰۳ برگزار خواهد شد. نظرات خود را درباره انتخابات ریاست جمهوری در ایران را با ما در این صفحه به اشتراک بگذارید.