روند اجتماعی شدن کودکان چگونه اغاز می شود؟

زمان و شروع شکل‌گیری اجتماعی شدن کودک

کودک از همان لحظهٔ تولدش به دیگران واکنش نشان می‌دهد. در سال اول زندگی‌، از آنجا که او بیشتر تلاش‌های خود را صرف این می‌کند که بفهمد چه کارهایی را خودش می‌تواند انجام دهد مثل قاپیدن و برداشتن اشیا، راه رفتن و دیگر مهارت‌ها و توانایی او برای معاشرت و تعامل فقط محدود به شماست.

حتی قبل از اینکه کودکتان غان و غون کردن را شروع کند، شما با صحبت کردن با او مهارت‌های زبانی‌اش را رشد خواهید داد. اگرچه شاید به نظر برسد که با خودتان حرف می‌زنید اما کودکتان از تعامل با شما وقتی که برایش کتاب می‌خوانید یا با او صحبت می‌کنید لذت می‌برد.

در حدود دو سالگی، کودک شما از بازی موازی با کودکان دیگر لذت می‌برد. مثل هر مهارت دیگری،‌ مهارت‌های اجتماعی کودک نیازمند اصلاح و صیقل دادن از طریق آزمون و خطاست. کودک در ابتدا ناتوان از شریک شدن اسباب‌بازی‌هایش با دیگران است اما همچنان که یاد می‌گیرد با دیگران همدل باشد همبازی بهتری خواهد شد. وقتی سه ساله می‌شود به خوبی پیشرفت کرده و در حال رسیدن به مرحلهٔ دوست‌یابی است.

نحوه و روند شکل‌گیری مهارت‌های اجتماعی کودک

کودک شما با بزرگ شدنش، کم‌کم مرتبط بودن خود با دیگر انسان‌ها را می‌فهمد و شروع به دوست پیدا کردن می‌کند. به‌ طور معول، روند شکل‌گیری مهارت‌ اجتماعی شدن کودک به شکل زیر است:

یک ماهگی: کودک شما از همان لحظهٔ تولد موجودی اجتماعی است. او دوست دارد لمس شود،‌ در آغوش گرفته شود، با او صحبت شود و به او لبخند بزنند. کودکتان حتی از همان ماه اول کار خود را با شکلک درآوردن برای شما شروع می‌کند. او از تماشای صورتتان لذت خواهد برد و حتی ممکن است برخی از حالات چهرهٔ ‌شما را تقلید کند. می‌توانید زبانتان را دربیاورید تا او هم همان کار را تکرار کند.

کودک همچنین به صداهایی که از دهان شما خارج می‌شود گوش می‌کند و از آنها می‌آموزد. تماس چشمی اهمیت زیادی دارد، بنابراین وقتی با او صحبت می‌کنید به چشم‌هایش نگاه کنید. کودک به زودی از مرحلهٔ گریه کردن و غان و غون به قات و قوت یعنی سخنان نامفهوم که همگی در رشد زبانی او ضروری است می‌رسد.

سه ماهگی: اکنون کودک شما بسیاری از ساعات بیداری‌اش را صرف تماشای آنچه در اطرافش می‌گذرد می‌کند. او حتی اولین لبخند واقعی‌اش را خواهد زد که برای تمام والدین عزیز و مهم است. او به زودی در «گفت‌وگوی لبخندی» مهارت پیدا می‌کند و با لبخند زدن و غان و غون همزمان، با شما معاشرت می‌کند.

چهار ماهگی: کودک شما در سن چهار ماهگی نسبت به افراد جدید پذیراتر می‌شود و با سروصدای شادش از آنها استقبال می‌کند. با این حال هیچ‌کس به پای مامان و بابا نمی‌رسد. کودکتان پرشورترین واکنش‌هایش را برای شما نگه می‌دارد که نشانهٔ وجود پیوند عاطفی بین شما و اوست. کودکتان ممکن است در این سن شروع به سخنان نامفهوم‌ کند و شما احتمالاً متوجه جهشی در توانایی او برای برقراری ارتباط با خودتان می‌شوید. برای تشویق این توانایی، هر زمانی که می‌توانید و حتی وقتی در حال انجام کارهای خانه یا فعالیت‌های روزمره هستید با او صحبت کنید.

هفت ماهگی: در بیشتر اوقات کودکتان آن‌قدر مشغول تمرین و کار روی مهارت‌های خود است که با کودکان دیگر تعاملی نمی‌کند. وقتی دو کودک زیر یک سال را با مقداری اسباب‌‌بازی کنار هم می‌گذارند آنها معمولاً تنها بازی می‌کنند و نه با یکدیگر. اکنون که کودکتان تحرک بیشتری پیدا کرده، ممکن است علاقه‌ای گذرا به بچه‌های دیگر پیدا کند. بیشتر تعامل او با کودکان دیگر، محدود به نگاه کردن و دست زدن به آنهاست اما گهگاهی هم به آنها لبخند می‌زند، ‌غان و غون می‌کند یا صداهای کودک دیگر را تقلید می‌کند. کودکتان هنوز خانوادهٔ خودش را به دیگران ترجیح می‌دهد. تا چند ماه دیگر حتی ممکن است کم‌کم از افراد ناآشنا بترسد و دچار اضطراب جدایی شود.

۱۲ ماهگی: در اواخر سال اول زندگی‌اش،‌ کودک ممکن است ضداجتماعی به نظر برسد. وقتی از کنارش دور می‌شوید گریه می‌کند و وقتی به آغوش کسی غیر از شما و همسرتان داده شود پریشان می‌شود. بسیاری از کودکان دچار اضطراب جدایی می‌شوند که بین ۱۰ تا ۱۸ ماهگی به اوج خود می‌رسد. کودکتان بودن شما را به همهٔ افراد دیگر ترجیح می‌دهد و ممکن است وقتی نزدیکش نیستید مضطرب شود. گاهی اوقات تنها حضور شماست که او را آرام خواهد کرد.

۱۲ تا ۲۳ ماهگی: کودک به جهان علاقه‌مند است، به ویژه به اینکه چیزهایی که در این جهان هست چه ارتباطی با او پیدا می‌کند. وقتی صحبت کردن و برقراری ارتباط با دیگران را یاد می‌گیرد، پیدا کردن دوست را هم یاد خواهد گرفت. او اکنون از مصاحبت کودکان دیگر، هم کودکان همسالش و هم کودکان بزرگ‌تر لذت خواهد برد.

با این حال،‌ کودک بین یک و دو سالگی از اسباب‌بازی‌هایش به شدت محافظت می‌کند و این می‌تواند برای والدینی که فکر می‌کنند کودکشان باید تقسیم کردن با دیگران را یاد بگیرد ‌سخت باشد. ممکن است متوجه شوید که کودکتان از دوستانش تقلید می‌کند و زمان زیادی را صرف تماشای کارهای آنها می‌کند. او همچنین اکنون می‌خواهد استقلالش را تصریح کند. برای مثال با امتناع از گرفتن دست شما وقتی در خیابان راه می‌روید یا با داد و فریاد وقتی به او می‌گویید که نمی‌تواند آب‌میوه‌اش را به اتاقش ببرد.

۲۴ تا ۳۶ ماهگی: بین سن دو تا سه سالگی، ‌کودکتان احتمالاً بسیار خودمحور خواهد بود. او علاقه‌ای ندارد که خود را جای دیگران بگذارد و فکر می‌کند دیگران هم همان احساسی را دارند که او دارد.

نگران نباشید، زیرا هرچه بزرگ‌تر می‌شود و در کنار کمک و راهنمایی شما، تقسیم کردن چیزها با دیگران و نوبتی بازی کردن را یاد می‌گیرد و حتی ممکن است یک یا دو دوست صمیمی پیدا کند.

چگونه به اجتماعی شدن کودک کمک کنیم؟

اگر کودک شما در مهارت‌های اجتماعی مشکل دارد، می‌توانید از راه‌کارهای مختلفی استفاده کنید که احساس اضطراب و استرس او را کاهش بدهد. بهترین کار این است که الگوی خوبی برای فرزندان خود باشید. کودک تعامل شما با دیگران را تماشا می‌کند و می‌آموزد. از خود سوال کنید که چقدر برای گوش دادن فعالانه وقت می‌گذارید؟ یا چقدر نسبت به خانواده و سایر دوستان خود همدلی نشان می‌دهید؟ کودکان به طور دائم رفتار بزرگترهای خود را تقلید می‌کنند و فرزند شما نیز از این قاعده مستثنی نیست.
سعی کنید زبان بدن مناسبی داشته باشید و تلاش کنید به جای قطع حرف‌هایش، به خوبی به او گوش بدهید. از اشکال مودبانه کلام مانند لطفاً، متشکرم و موارد این چنینی استفاده کنید و با او بازی کنید. بازی کردن مهم‌ترین روش اجتماعی شدن کودک است. بازی به رشد توجه کودک، رعایت نوبت، ایجاد علایق مشترک، همکاری و روحیه همدلی کمک می‌کند.
تقویت فعالیت‌های گروهی یکی دیگر از روش‌های مهم برای اجتماعی شدن کودک است. برای این کار او را در کلاس‌های مختلف ثبت نام کنید و زمینه پیدا کردن دوست در فضاهای مختلف را فراهم کنید.
به کودک خود بیاموزید که هنگام مواجهه با مشکل، قرار گرفتن در محیط ناآشنا یا شرایط بحرانی به حل مسئله بپردازد. مثلاً به او بیاموزید چگونه هنگام گم شدن از دیگران درخواست راهنمایی کند.
یکی از بهترین راه‌کارهای اجتماعی شدن کودک درک لطیفه و استفاده از استعاره است. بهترین راهکار برای تقویت این ویژگی، تعامل با دیگران، جوک گفتن، انجام کارهای خنده دار، تماشای برنامه‌های تلویزیونی، تماشای فیلم‌های مناسب و خواندن کتاب است.

بهتری بازی‌ها برای اجتماعی شدن کودک

بازی کردن می‌تواند به تقویت مهارت‌های مهمی مانند مدیریت احساسات و خواندن زبان بدن دیگران کمک کند. شما می‌توانید با انجام بازی‌های مفید به تقویت رفتارهای اجتماعی کودکتان بپردازید. در ادامه برخی از بهترین بازی‌ها برای تقویت مهارت‌های اجتماعی کودک را معرفی می‌کنیم.

بازی نمایش احساسات

نام احساسات مختلف را روی تکه‌های کاغذ بنویسید و آن‌ها را درون کلاه یا یک سطح بریزید. سپس، هر کس یکی از آن برگه‌ها را خارج کرده و با چهره و بدن خود آن احساس را به نمایش بگذارد. با این بازی کودک می‌تواند نشانه‌های احساسات در صورت، بدن و حرکات را شناسایی کند و خود را با آن تطبیق دهد.

داستان‌پردازی بداهه

از کودکان بخواهید که با یک سری کلمات مختلف داستان بگویند. کلمات را به گونه‌ای انتخاب کنید که به احساسات انسانی، رفتار متقابل و فعالیت‌های اجتماعی مربوط باشند. با این کار کودک می‌تواند در ذهن خود سناریوهای مختلف را طراحی کرده و هنگام مواجهه با آن‌ها واکنش مناسب نشان دهد.

اسم بازی

این بازی به ویژه برای کودکان نوپا بسیار کاربردی است. توپی را در دست بگیرید و پس از صدا زدن نام هر یک از بچه‌ها توپ را به سمت او بغلتانید. این بازی کمک می‌کند که کودک نوپای شما اسم خود را یاد بگیرد و توجه خود را به شناخت سایر اعضای گروه نیز معطوف کند.

بازی با شخصیت‌ها

برای انجام این بازی می‌توانید از عروسک‌ها استفاده کنید. با عروسک‌ها نمایشی را اجرا کنید و تلاش کنید که احساسات انسانی را از طریق تقلید صدا، کلمات خاص و تقویت تخیل کودک آموزش بدهید.

بازی ساختمان سازی گروهی

این بازی برای تقویت کار گروهی و مهارت ارتباطی مفید است. از کودکان خود بخواهید که با استفاده از بلوک‌ها یا لگوها به کمک هم یک ساختمان بسازند. این کار کمک می‌کند که کودکان با هم استراتژی‌های مشترک بچینند و زمانی که کارشان خراب شد، دوباره از نو تلاش کنند.

باغبانی

یکی از بهترین بازی‌ها برای کودکان باغبانی کردن است. این کار کمک می‌کند که کودک یک مسئولیت را پذیرفته و با انجام آن مسئولیت با مفهوم شایستگی و احترام آشنا شود. همچنین این بازی کمک می‌کند که کودکان بیشتر در فضای باز قرار بگیرند و آرامش داشته باشند.

ورزش گروهی

می‌توان از طریق مدرسه یا ثبت نام کودکان در باشگاه، آن‌ها را به انجام بازی‌های تیمی و ورزش‌های گروهی هدایت کرد. کودکان از این طریق با مفاهیمی مانند برد و باخت، همکاری، رسیدن به نتیجه، و ارزش‌های اجتماعی آشنا می‌شوند.

پیدا کردن گمشده

یک شی را در قسمتی از خانه پنهان کنید و از کودکان بخواهید که به طور گروهی آن شی را پیدا کنند. با این کار روحیه سازماندهی، تصمیم‌گیری و تقسیم وظایف را در میان آن‌ها تقویت خواهید کرد.

بازی نام احساسات

احساسات مختلف را به کودک یاد بدهید و از او بخواهید که آن‌ها را بروز دهد و از همه مهم‌تر اینکه این احساسات را در افراد دیگر هم تشخیص بدهد.

 نقش بازی کردن

این روش نیز یکی از بهترین اقدامات برای اجتماعی شدن کودک است. می‌توانید در فرآیند نقش بازی کردن به او مذاکره مودبانه، معرفی خود یا نشان دادن احساسات را یاد بدهید. کودک با این کار می‌آموزد که چگونه خواسته خود را مطرح کند و به خواسته دیگران نیز پاسخ بدهد.

سخن اخر

در پایان، همیشه به یاد داشته باشید که هر کودک برای رشد اجتماعی خود به زمان و فرصت مناسبی نیاز دارد. در این مقاله راه‌کارهایی برای اجتماعی شدن کودکان را معرفی کردیم و بازی‌هایی که این ویژگی را تقویت می‌کنند، نام بردیم که میتوانند در روند اجتماعی شدن کودک شما مفید باشند.