شعار الثارات الحسین به چه معناست؟ ریشه این شعار از کجا نشأت گرفته است؟ در چه قیام هایی از این شعار استفاده شده است؟ پاسخ تمام این سوالات را بر اساس مستندات تاریخی در این مقاله بخوانید.
معنای لغوی شعار یالثارات الحسین
ثار از ماده «ث أ ر» است (که همزه به الف بدل شده است). ثأر در لغت به معنای خونخواهی و طلب کردن خون مقتول است (معانی خون و قاتل و دشمن نیز برای این کلمه ذکر شده است) و جمله «ثأرتُ فلاناً بفلانٍ» به معنای کُشتنِ قاتل برای انتقام خون مقتول است.
لغت شناسان دو معنا برای ثار در تعبیر «یا ثارات فلان»، مطرح کرده اند: ثار به معنای قاتل است؛ بنابراین، معنای عبارت چنین است:«ای قاتلان حسین».
مشهورترین شاهد مثال برای این تعبیر، «یا ثارات عثمان» است که هم در حدیث و هم در شعر حسّان بن ثابت آمده است. منادا در این تعبیر قاتلان امام حسین هستند که به منظور ایجاد وحشت در دل آنها، مورد خطاب قرار می گیرند.
ثار به معنای خونخواه به کار رفته و در اصل، جمله به این صورت بوده است «ای کسانی که اهل خونخواهی هستید»؛ بنابراین، معنای عبارت چنین است:«ای خونخواهان حسین». مخاطب این عبارت، خونخواهان امام حسین هستند که برای خونخواهی فراخوانده می شوند.
حرف لام در « یا لثارات الحسین » را لام استغاثه می نامند که در عبارات استغاثه (طلب کمک) گاهی بر سر کلمات می آید. گفته شده که ممکن است «یالَثاراتِ» تسهیل یا تصحیف شدهٔ «یا آل ثاراتِ» باشد.
در هر صورت تعبیر عمیقی است که از زوایای مختلف باید در آن تامّل شود. حداقل معنی آن شاید این باشد که نظر می کنی به امام حسین(ع )و اظهار می داری ای خون خدا در کالبد بشریت! چرا که حیات بشر به خون است و تو حیات بشری. ای کسی که خدا خونخواه توست. خون بهای تو خداست ، زیرا حسین وسیله احیای دین خداست به تعبیری خون خداست در کالبد جامعه بشری، خون تو هدر نرفته تو « ثارالله » هستی و منتقم تو خداست.این خون ها تا قیامت می جوشد وظالمین را نابود می کند.
ریشه و مفهوم یا لَثاراتِ الحسین
یا لَثاراتِ الحسین به معنای ای خونخواهان حسین(ع)، شعار قیام‌هایی بود که پس از شهادت امام حسین(ع) به منظور خونخواهی از وی شکل گرفتند. این شعار، ابتدا در قیام توابین به رهبری سلیمان بن صرد خزاعی و سپس در قیام مختار به کار رفت. گویندگان این شعار برای اعلام آغاز قیام و تحریک دوستداران اهل بیت(ع) از این شعار استفاده می‌کردند. ابومسلم خراسانی نیز در شکست امویان از این شعار بهره جست. بنا بر روایاتی، شعار حضرت مهدی(عج) و یاران وی، در آخر الزمان نیز همین شعار است.
در دیبامگ بخوانید: نامگذاری شبهای محرم: نام هر شب محرم به نام کدام شهید کربلاست؟
شعار قیام‌های شیعی
«یا لثارات الحسین» شعار قیام‌هایی بوده که پس از شهادت امام حسین(ع) و به منظور خونخواهی از وی شکل گرفته بودند. این شعار همچنین در قیام‌های علیه خلفای اموی سر داده شد. پیروان بنی امیه معمولا در مقابل این شعار، شعار «یا لثارات العثمان» سرمی‌داده‌اند. شعار یالثارات، تأثیر فراوانی در تحریک دوستداران اهل بیت(ع) علیه حکومت اموی داشته و این شعار بر اساس منابع تاریخی، بر دل شیعیان و حتی هر مخالف حکومت اموی، تأثیر می‌گذاشته است؛بر همین اساس، مردان وقتی این شعار را می‌شنیدند، از خانواده خود جدا شده، عازم میدان جنگ می‌شدند.
قیام توابین
اولین قیامی که پس از شهادت امام حسین(ع) در کوفه اتفاق افتاد، و شعار یالثارات الحسین در آن سر داده شد، قیام توابین بود، اولین کسانی که این جمله را بیان کردند حکیم بن منقذ کندی و ولید بن غضین کنانی بوده‌اند سلیمان بن صرد خزاعی رهبر این قیام، با یارانش به زیارت امام حسین(ع) رفته و شعار «یالثارات الحسین» سر دادند.
قیام مختار
بنابر منابع تاریخی، این شعار در قیام مختار، فراوان به کار می‌رفته است. اولین تحرک یاران مختار علیه عبدالله بن مطیع در کوفه با همین شعار آغاز شد.مختار نیز هنگام پوشیدن لباس رزم، دستور داد مردم با شعارهای یا لثارات الحسین و یا منصور امت شروع قیام را اعلام کنند.
سپاه خشبیه هنگامی که برای نجات بنی‌هاشم و در راس آنان محمد بن حنفیه وارد مکه شد، با شعار یالثارات الحسین بر طرفداران عبدالله بن زبیر تاختند. همچنین هنگامی که عمر بن سعد کشته شد، کوفیان ندای یالثارات الحسین سر دادند.
یاران مختار علاوه بر بیان این عبارت به صورت شعار، در اشعار حماسی خود برای تحریک مردم نیز از آن بهره بردند. در شعری از عبدالله بن همام سلولی آمده است:
او فی لیله المختار ما یذهل الفتی
و یلهیه عن رود الشباب شموع
دعا: «یا لثارات الحسین،» فاقبلت
کتائب من همدان بعد هزیع
و در آن شب مختار، یعنی آن جوانمرد
سراسیمه بود و شمع‌ها واله آن جوان بودند.
به شعار (یا لثارات الحسین) دعوت کرد
و گردان‌هایی از همدان و هزیع پذیرفتند.
قیام‌های بعدی
در قیام‌های شیعیان پس از مختار، شعار یا لثارات دیده نمی‌شود. برای مثال در قیام زید و قیام یحیی علیه امویان و قیام محمد نفس زکیه، قیام ابراهیم بن عبدالله معروف به قتیل باخمرا و قیام شهید فخ علیه عباسیان، این شعار به کار نرفته است؛ اما در مقابل، خراسانیان در قیام علیه امویان از این شعار بهره برده‌اند.
گاهی این شعار برای غیر از امام حسین(ع) نیز به کار برده شده است. قرمطیان با شعار یا لثارات الحسین به خونخواهی از حسین بن زکرویه پرداختند.علت استفاده قرمطیان از این شعار، بهره‌گیری از تأثیر این شعار دانسته شده است.
شعار قیام حضرت مهدی(عج)
در روایات آمده است که حضرت مهدی(عج) نیز با همین شعار قیام می‌کند. ابن مشهدی در المزار الکبیر، شعار شخص امام را یا لثارات ذکر کرده است. طبق گزارش شیخ صدوق، امام رضا(ع) در سخنانی به ریان بن شبیب ضمن توصیه به گریه‌کردن برای امام حسین(ع)، شعار اصحاب حضرت مهدی(عج) را یالثارات الحسین عنوان می‌نماید. در همین روایت اشاره به فرشتگانی شده که تا ظهور امام زمان(ع) بر سر مزار امام حسین(ع) تجمع کرده‌اند و هنگام ظهور امام عصر شعار یالثارات سرمی‌دهند.
به خونخواهی امام حسین(ع) توسط امام زمان (عج) در احادیث دیگری نیز اشاره شده است. از جمله بر اساس حدیثی از امام صادق (ع)، مراد از مظلوم در آیه ۳۳ سوره اسراء «…و مَن قُتِل مَظلوماً فَقَدْ جَعَلنا لِوَلیهِ سُلْطاناً…»، امام حسین(ع) و مراد از ولی او امام قائم است که به خونخواهی آن حضرت قیام خواهد کرد. همچنین طبق احادیث دیگر هنگامی که فرشتگان با دیدن واقعه کربلا اندوهگین شدند، خداوند به آنان بشارت داد که به واسطه حضرت قائم(عج) از ظلم‌کنندگان بر امام حسین(ع) انتقام خواهد گرفت.
در دیبامگ بخوانید: معنی شعار “یا منصورُ اَمِت” در قیام مختار چیست؟