۶۰ سالی از آخرین مشاهده و ثبت گونه یوزپلنگ ایرانی در منطقه خراسان می‌گذرد. امروزه نیز حفاظت از این گونه گربه سانان برای سازمان محیط زیست کشورمان بسیار مهم و حیاتی شده است. در این نوشته از دیبامگ به مناسبت روز یوزپلنگ ایرانی (۹ شهریور) در مورد برنامه های حفاظت از یوزپلنگ ایرانی بیشتر خواهید خواند.
روز یوزپلنگ ایرانی
۹ شهریورماه روز ملی یوزپلنگ آسیایی است، داستان این روز جالب و شنیدنی است، ۹ شهریور ۱۳۷۳ بود که یک یوزپلنگ مادر و سه توله‌اش برای یافتن آب و غذا به شهر بافق استان یزد نزدیک شدند اما فردی که شناختی از یوزپلنگ نداشت، به دلیل ترس از یوزپلنگ‌ها به آنها حمله کرد که در این واقعه یوز مادر از صحنه فرار کرد و دو توله نر و ماده تلف شدند، یک توله ماده باقیمانده که ماریتا نام گرفت، به تهران انتقال یافت و ۹ سال در پارک پردیسان در شرایط اسارت زندگی کرد تا اینکه در زمستان ۱۳۸۲ تلف شد، بر این اساس این روز به عنوان روز ملی یوزپلنگ آسیایی در ایران نامگذاری شد.
سال ۱۳۹۱ مجدد در منطقه حفاظت شده درونه بردسکن محیط‌بانان توانستند از این‌گونه با ارزش تصویربرداری کنند، البته پس از آن نیز گزارش‌های متعددی توسط جوامع محلی مبنی بر مشاهده یوزپلنگ در منطقه حفاظت شده درونه به اداره محیط‌زیست واصل شده است.
چند سال بعد یعنی آذرماه ۱۳۹۳ نیز دو توله دیگر به پردیسان در تهران منتقل شدند، این ۲ یوزپلنگ کوشکی ( نر از پناهگاه حیات وحش میاندشت ) و دیگری دلبر ( ماده از ذخیره‌گاه زیست‌کره توران) بودند، این دو با هدف تکثیر در اسارت و انجام تحقیقات بر روی رفتار گربه‌سانان به این مکان منتقل شده بودند اما بعد از چند سال تلاش ناموفق، مسوولان به این نتیجه رسیدند که باید به زادگاهشان یعنی توران برگردند و در شرایط طبیعی زادآوری داشته باشند که این کار در فروردین سال ۱۳۹۹ انجام شد.
در این گیرودار هم یوزپلنگ ماده دیگری به نام ایران سال ۹۶ در حالی که هشت ماه داشت از قاچاقچیان در تهران گرفته شد و به پردیسان منتقل شد تا در کنار کوشکی و دلبر ناجی نسل خود باشد اما این حیوان زیبا نیز بعد از انتقال کوشکی و دلبر به سمنان منتقل شد.
در این میان کارشناسان به این نتیجه رسیدند که سن کوشکی و دلبر برای زادآوری زیاد است از این رو بر روی ایران تمرکز کردند برای این کار یک یوز نر (فیروز) را از طبیعت گرفتند و بعد از انجام یک سری اقدامات علمی، ایران و فیروز دوم بهمن ماه ۱۴۰۰ وارد دالان عشق شدند و جفت گیری انجام شد بعد از آن ۱۰ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ خبر رسید که ایران سه توله نر البته به روش سزارین به دنیا آورد. نر بودن این سه توله هم امیدی برای حفظ ژنوم این گونه ارزشمند بود.
تلاش برای احیای زیستگاه و حضور مجدد یوزپلنگ
علی‌اصغر حمزه پور، رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست بردسکن در همین خصوص و در گفت و گو با ایسنا گفت: به دلیل اهمیتی که این گونه جانوری دارد، نهم شهریورماه روز ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نامگذاری شده است.
وی هم‌چنین از تلاش شبانه‌روزی برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی در مهم‌ترین زیستگاه این‌گونه جانوری خبر داد و افزود: با افزایش گشت‌ها تمام تلاش خود را در حفاظت بهتر از این‌گونه به کار گرفته‌ایم.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست بردسکن خاطرنشان کرد: متأسفانه این‌گونه جانوری به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد و برای حفاظت بهتر از آن نیازمند همکاری تمامی شهروندان عزیز هستیم.
وی با بیان اینکه با افزایش منابع آبی، قصد احیای منطقه را داریم که به دنبال آن حضور یوزپلنگ را خواهیم داشت، افزود: همجواری پناهگاه حیات‌وحش دشت لاغری با منطقه توران موجب شده که حضور این گونه جانوری در این منطقه ثبت و ضبط شود.
حمزه پور با اشاره به اینکه سال ۹۱ برای اولین بار در خراسان رضوی حضور یوزپلنگ در این منطقه توسط یکی از دامداران گزارش و توسط نیروهای اداره حفاظت محیط‌زیست ثبت و ضبط شده است، گفت: بر اساس بررسی‌های صورت گرفته آخرین حضور یوزپلنگ ۶۰ سال قبل ثبت شده بود.
وی با اعلام اینکه گرچه گزارش‌های مردمی از حضور یوزپلنگ در منطقه داشته‌ایم اما ثبت و ضبط نشده است، افزود: به طور مداوم نیروها در منطقه گشت و کنترل دارند.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست بردسکن هم‌چنین از انجام اقداماتی برای افزایش ضریب حفاظتی خبر داد و تصریح کرد: به دلیل خشکسالی‌های پی در پی و خشک شدن چشمه‌ها و منابع آبی، این اداره نسبت به احداث آب انبار و آبشخور وحوش در مناطق مذکور اقدام کرده و قصد احیای زیستگاه و حضور مجدد یوزپلنگ آسیایی را در منطقه دارد.
حفاظت از یوزپلنگ ایرانی در مهم‌ترین زیستگاه
وی با بیان اینکه سال گذشته سه حوض انبار احداث نموده‌ایم و امسال هم نیز در این زمینه اعتباراتی اختصاص یافته است، افزود: با طرح‌هایی که در دست انجام داریم امیدواریم حضور یوزپلنگ را در منطقه داشته باشیم.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست بردسکن از وجود ۱۸ آب انبار در سطح مناطق خبر داد و گفت: به طور مداوم آب‌رسانی انجام می‌شود و تمامی آبشخورها هنگام بازدید برای جلوگیری از بروز آفات و بیماری‌ها ضدعفونی می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه تاکنون تلفات حیات‌وحش را به دلیل آفات و بیماری‌ها طی دو سه سال اخیر در منطقه نداشته‌ایم، بیان کرد: بردسکن در حوزه آموزش جوامع محلی جزء شهرستان‌های برتر و پیشرو در سطح استان است.
آموزش جوامع محلی در چگونگی مواجهه با یوزپلنگ
حمزه پور اذعان کرد: همزمان با بازگشایی مدارس به طور مداوم طرح یک ساعت با محیط‌بان را در اغلب مدارس به خصوص مناطق حاشیه اجرا می‌کنیم که تاکنون بازتاب خوبی داشته است.
وی اظهار کرد: آموزش جوامع محلی و آشنایی آنها در خصوص جایگاه و اهمیت یوزپلنگ در تنوع زیستی و نیز چگونگی مواجهه با آن و حفاظت از آن در برابر خطرات موجود یکی از موضوعاتی است که با برگزاری کارگاه‌های آموزشی تهیه و توزیع بسته‌های زیست‌محیطی، آموزش دانش آموزان، دامداران، عشایر و حضور مأمور یگان حفاظت محیط‌زیست در مناطق و ارتباط مؤثر و مستمر با دهیاران و اعضای شورای اسلامی روستاهای همجوار و داخل مناطق تحت مدیریت در حال پیگیری هستیم.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست بردسکن به ایسنا گفت: با توجه به نیرو و امکاناتی که داریم سعی می‌شود بیش از توان از گونه‌های جانوری منطقه حفاظت و حمایت کنیم و وظایف قانونی خود را به نحو احسن انجام دهیم.
هشدار به شکارچیان
وی در همین خصوص ضمن هشدار به شکارچیان غیرمجاز گفت: محیط‌بانان به طور مداوم در حال گشت زنی در منطقه بوده و در صورت هرگونه حضور و شکار و صید غیرمجاز به جد با آنها برخورد خواهد شد.
حمزه پور خاطرنشان کرد: در این مسیر جوامع محلی همکاری بسیار خوبی دارند و به محض مشاهده افراد غیربومی و رفت و آمدهای مشکوک با ارتفاعات گزارش‌های لازم را به ما می‌دهند.
وی ادامه داد: شهرستان بردسکن به لحاظ تنوع زیستی در شرایط خوبی قرار داشته و یکی از ظرفیت‌های ویژه استان و کشور در خصوص گونه شاخص جانوری و نماد تنوع زیستی کویرهای ایران، گونه یوزپلنگ آسیایی بوده که در سال‌های گذشته مشاهده و مستندسازی شده است.
دیگران چه می‌خوانند؟رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست بردسکن از آشناسازی جوامع محلی با جایگاه این‌گونه جانوری ارزشمند و نحوه مواجهه با آن و به خصوص حمایت در برابر شکارچیان خبر داد.
حفاظت از یوزپلنگ ایرانی در مهم‌ترین زیستگاه
منطقه حفاظت شده درونه و پناهگاه حیات‌وحش دشت لاغری که جزو مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان در این شهرستان محسوب می‌شوند هم‌مرز با منطقه حفاظت شده و پارک ملی توران در استان سمنان بوده و جزو زیستگاههای با اهمیت بالا در خصوص یوزپلنگ محسوب می‌شوند.
حمزه پور با بیان اینکه در شهرستان بردسکن دو منطقه حفاظت شده درونه با مساحت ۷۰ هزار هکتار و پناهگاه حیات‌وحش دشت لاغری با ۲۵ هزار هکتار وسعت داریم، بیان کرد: در مجموع حدود ۹۵ تا ۱۰۰ هزار هکتار منطقه تحت مدیریت اداره حفاظت محیط‌زیست بردسکن است.
وی گفت: منطقه حفاظت شده درونه به لحاظ تنوع زیستی قوچ و میش، کل و بز، پلنگ، شاه روباه، هوبره، پرنده‌های شکاری و در پناهگاه حیات‌وحش دشت لاغری نیز زاغ بور، آهو، یوزپلنگ و… از گونه‌های شاخص جانوری هستند.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست بردسکن با بیان اینکه حضور شاه روباه را برای اولین بار در خراسان رضوی توانستیم در این منطقه ثبت و ضبط کنیم، اظهار کرد: گونه شاخص اندمیک زاغ بور فقط در ایران زیست می‌کند.
وی در پایان از شهروندان خواست اخبار و گزارش‌های خود را در خصوص شکار و صید غیرمجاز و آلودگی‌های زیست‌محیطی به شمار ۱۵۴۰ و یا شماره همراه ۰۹۱۵۳۳۲۹۹۸۳ اطلاع دهند.
۲۰ درصد گستره ۱۱۷ هزار و ۷۶۹ کیلومتر مربعی خراسان رضوی زیر پوشش اداره کل حفاظت محیط زیست این استان قرار دارد.
مساحت زیستگاههای طبیعی و وحوش در خراسان رضوی ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار است.
خراسان رضوی دارای ۴۱ منطقه چهارگانه و شکار ممنوع شامل ۲۸ اثر ملی طبیعی، پارک ملی، پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت شده و ۱۳ منطقه شکار ممنوع است.
حدود ۸۰ گونه پستاندار، ۲۸۵ گونه پرنده، ۲ گونه دوزیست، ۶۸ گونه خزنده و ۲۴ گونه ماهی در طبیعت خراسان رضوی زیست می‌کنند.
گونه‌های شاخص حیات وحش این استان شامل بز وحشی، قوچ، گوسفند وحشی، آهو، پلنگ، یوزپلنگ، گرگ، کفتار و انواع پرندگان از قبیل پرندگان شکاری، هوبره و کبک است.