قیام هفده شهریور در سال ۱۳۵۷ از مهمترین وقایع تاریخی ماعصر است. درباره این روز و تاریخ دقیق ان در تقویم ۱۴۰۳ در این مطلب از دیبامگ بخوانید.
تاریخ قیام ۱۷ شهریور در تقویم۱۴۰۳ برابر است با:
شنبه، ۱۷ شهریور ۱۴۰۳
در تقویم قمری:
السبت، ٠٣ ربیع‌الاول ١۴۴۶
در تقویم میلادی:
Saturday, 07 September 2024
تاریخچه قیام ۱۷ شهریور
تظاهرات ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ از مهمترین حرکت‌های اعتراضی مردم ایران علیه حکومت پهلوی که منجر به کشته‌شدن شمار زیادی از مردم توسط حکومت شد. این حادثه به‌عنوان یکی از وقایع مهم و تأثیرگذار انقلاب اسلامی سبب تزلزل نظام سلطنتی ارزیابی شده است.
تعداد زیادی از مردم تهران در ۱۳ شهریور پس از برگزاری نماز عید فطر بود دست به راهپیمایی گسترده‌ای زدند و آن را در روزهای بعد ادامه دادند. تظاهرات در روز ۱۶ شهریور به اوج خود رسید. حکومت برای جلوگیری از گسترش اعتراضات در روزهای بعد، در بعضی از شهرهای بزرگ کشور از جمله تهران حکومت نظامی برقرار کرد. مردم تهران در روز ۱۷ شهریور به تجمع و راهپیمایی پرداختند که با تیراندازی نیروهای نظامی، تعداد زیادی از مردم کشته و زخمی شدند.
مراجع تقلید شیعه و علمای حوزه علمیه قم و مشهد در بیانیه‌های خود ضمن محکوم کردن این حادثه و اعلام عزای عمومی بر ادامه مبارزات تا سرنگونی کامل رژیم تأکید کردند.امام خمینی نیز این کشتار را در چندین نوبت محکوم کرد و خواهان ادامه مبارزات شد.
احزاب و جریان‌های سیاسی داخلی و خارجی به صورت گسترده به محکومیت این حادثه پرداختند و راهپیمایی‌های بزرگی در برخی از کشورهای اروپایی برپا شد. گفته شده دولت آمریکا، اسرائیل، مصر و انگلیس از اقدام حکومت حمایت کردند.
زمینه‌ها
سال ۱۳۵۷ش اعتراضات در ایران علیه حکومت پهلوی به اوج خود رسید. واقعه آتش‌سوزی سینما رکس آبادان در ۲۸ مرداد ۱۳۵۷ش و برملا شدن توطئه حکومت در آن را یکی از زمینه‌های رخداد ۱۷ شهریور عنوان کرده‌اند که به سبب آن دولت جمشید آموزگار مجبور به استعفا شد. محمدرضا پهلوی به جعفر شریف‌امامی دستور داد تا دولتی با شعار آشتی ملی تشکیل دهد.هدف شاه کاهش مخالفت‌های عمومی بود.
رحلت مشکوک مصطفی خمینی، فرزند امام، و اعمال خلاف عفت رژیم مانند جشن هنر شیراز و برگزاری آن در ماه رمضان از جمله زمینه‌های دیگر رخداد ۱۷ شهریور دانسته شده است؛ چنان‌که گفته شده عکس‌العمل شاه نسبت به حرکت مردم و به استهزاء گرفتن آن به نارضایتی‌ها دامن زد.
کشتار مردم معترض
با فرارسیدن ماه رمضان مجامع و تشکل‌های مردمی در مساجد برای اعتراض به حکومت، سازماندهی گسترده‌ای پیدا کرد. در ۱۳ شهریور که مصادف با عید فطر بود، راهپیمایی گسترده‌ای شکل گرفت و تبدیل به تظاهرات ضد حکومت شاهنشاهی شد. انقلابیون با توجه به ارزیابی موفق راهپیمایی در ۱۳ شهریور، تصمیم گرفتند تا تظاهرات در روزهای بعد نیز ادامه پیدا کند.همین امر سبب شد تا تظاهرات و ناآرامی‌ها تا روز ۱۶ شهریور ادامه پیدا کند.
در روز ۱۶ شهریور بیشتر بازار تهران تعطیل شد و تظاهرات گسترده‌ای با حضور صدها هزار نفر شکل گرفت که به باور برخی، بزرگترین تظاهرات ضد حکومتی تا آن زمان بود.گفته شده احزاب مختلف از جمله جبهه ملی ایران نیز در تظاهرات حضور داشتند. در این تظاهرات برای نخستین بار شعار تشکیل حکومت جمهوری سر داده شد.نیروی انتظامی ابتدا سعی کرد تا جلوی تظاهرات را بگیرد؛ اما بعد از مدتی ناچار به باز کردن راه شد و به دنبال جمعیت به حرکت درآمد.
حکومت برای جلوگیری از گسترش اعتراضات در روزهای بعد با تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت ملی در تهران و شهرهای بزرگی چون کرج، قم، تبریز، اصفهان، مشهد، شیراز و اهواز حکومت نظامی اعلام کرد و دستور بازداشت گسترده انقلابیون را صادر نمود. گفته شده حکومت برای حفظ قدرت مجبور به استفاده از ارتش شد.
روز ۱۷ شهریور با اعلام دیرهنگام حکومت نظامی، مردم تهران در میدان ژاله گرد هم آمدند و با شعار مرگ بر شاه، درود بر خمینی و همچنین شعار نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی به تظاهرات پرداختند. گفته شده بیشتر شعارها مرتبط با اسلام و امام خمینی بود.
پس از مدتی نظامیان مردم را به محاصره خود درآوردند. یکی از شخصیت‌های روحانی به نام یحیی نوری که رهبری حرکت مردم را بر عهده داشت با نظامیان به گفتگو و موعظه پرداخت؛ اما درنهایت نظامیان از زمین و هوا شروع به تیراندازی کردند که در پی آن تعداد زیادی از مردم شهید و زخمی شدند. پس از کشتار مردم، درگیری خیابانی گسترده‌ای شکل گرفت و به نقاط دیگر پایتخت سرایت کرد و مراکز دولتی به آتش کشیده شد. گفته شده میدان ژاله از همان روز توسط مردم به میدان شهدا تغییر نام یافت.
تعداد شهدا
آمار شهدای ۱۷ شهریور هیچگاه به صورت دقیق مشخص نشد و آمار مختلفی برای آن ذکر شده است. فرمانداری نظامی تهران معتقد بود ۸۷ کشته و ۲۰۵ مجروح از این تظاهرات به جا ماند؛ اما مخالفان حکومت تعداد کشته‌شدگان را بین ۳ تا ۵ هزار نفر اعلام کردند. گفته شده شهدا توسط کامیون‌های ارتش به نقاط خازج شهر منتقل و به صورت دسته‌جمعی دفن شدند.میشل فوکو اندیشمند فرانسوی که به‌عنوان خبرنگار یک روزنامه ایتالیایی به محل حوادث رفته بود، مدعی شد که ۴۰۰۰ تن در این روز هدف گلوله قرار گرفته‌اند. سفیر انگلیس تعداد شهدا را صدها نفر و سفیر آمریکا بیش از دویست نفر اعلام کردند.
