در کتاب درسی علوم تجربی چهارم دبستان از دانش آموزان خواسته شده است تا اطلاعاتی راجع به چگونگی تهیه نمک خوراکی جمع آوری کنند. در این مطلب از دیبامگ می‌خواهیم دانش آموزان را با طرز تهیه نمک خوراکی آشنا کنیم.
سنگ نمک چگونه به نمک خوراکی تبدیل میشود؟
نمک جزء موادی است که باید برای مزه دار شدن، در غذا استفاده شود و بدون آن نمی‌توان زندگی کرد. به نمک خوراکی در شیمی سدیم کلرید گفته میشود و این ماده خوراکی به دلیل داشتن سدیم و کلر بسیار ارزشمند است.
همان طور که گفتیم نمک خوراکی از سدیم و کلر تشکیل شده و علاوه بر اینها به طور طبیعی ید هم دارد که در کارخانه‌ها و هنگام تصفیه نمک به آن اضافه می‌کنند. در واقع از آنجا که کمبود عنصر ید در رژیم غذایی انسان موجب بیماری‌های گوناگون مانند گواتر میشود، معمولاً به نمک خوراکی تصفیه شده، پتاسیم یدات نیز اضافه می‌کنند تا مصرف‌کنندگان مقدار لازم روزانه را دریافت کنند. این محصول نمک یددار نامیده میشود. برای تهیه نمک خوراکی باید آن را از اعماق زمین و دریا استخراج کنند.
روش‌های استخراج آن به صورت مراحل زیر انجام میشود:
در منابعی که نمک وجود دارد، با حفر کردن چاه، آب را هم در آن می‌ریزند و همین باعث حل شدن نمک میشود و از طریق فرایند تبخیر، آن را از چاه خارج می‌کنند و برای تصفیه به کارخانه‌ها منتقل می‌کنند. نمک خوراکی که در تهیه انواع غذاها در منزل از آن استفاده می‌کنید، با همین شیوه استخراج میشود، که به آن استخراج محلول می‌گویند.
دومین شیوه، برای استخراج نمک همان روش سنتی تبخیر نمک(تبخیر خورشیدی) است. این روش بیشتر در مناطق مدیترانه‌ای به دلیل شرایط آب و هوایی آن به کار می‌رود و در طی سال، فقط یک مرتبه نمک استخراج میشود و عمل تبخیر آن نیز به صورت طبیعی یعنی به کمک نور خورشید و وزش باد انجام میشود.
روش بعدی استخراج از معادن نمک است که این هم شیوه ای دیگر برای تهیه نمک خوراکی است که این معادن عمدتا در لایه‌های زیرین کف دریا قرار دارند.
شیوه دیگر استخراج، روش دستی است که به راحتی در سطح دریا و یا دریاچه نمک می‌توان نمک را استخراج کرد که به آن نمک دریایی می‌گویند.
فرآیند به دست آوردن نمک از کوه ها
برای استفاده از سنگ نمک کشف‌شده در دل کوه‌ها به‌عنوان نمک خوراکی مناسب آشپزی، باید یک سری مراحل طی شود.
در اولین قدم، درون سنگ‌های بزرگ و تنومند نمک حفره‌هایی به وجود می‌آورند تا بتوانند میزان ارزش سنگ‌های معدن موردنظر را بسنجند. سپس سنگ نمک‌ها را استخراج و آن‌ها را با دستگاه‌های مخصوص خرد می‌کنند.
در مرحله بعدی، نمک‌های خردشده را در آب حل می‌کنند و با انجام فرآیندهای خاصی، میزان خلوص آن‌ها را بالا می‌برند. در این مرحله، نوبت به فیلترینگ می‌رسد. در فرایند فیلترینگ، نمک‌های فرآوری شده را از توری‌هایی ساخته‌شده از سیم عبور می‌دهند. اکنون نمک آماده مصرف است. آن را دربسته بندی‌های مخصوص قرار می‌دهند و به مراکز توزیع ارسال می‌کنند.
فرآیند به دست آوردن نمک از آب‌شور اقیانوس‌ها
اولین چیزی که در این فرایند به ذهن می‌رسد، تبخیر آب اقیانوس‌ها است. اما مسئله اینجاست که چنین چیزی در مقدار بسیار زیاد، ممکن به نظر نمی‌رسد. در مناطق جنوبی کشور ما، در حاشیه برخی از ساحل‌های بکر، انباشته‌هایی از نمک قرار گرفته‌اند که از تبخیر آب اقیانوس در آن قسمت‌ها به وجود آمده‌اند.
اما برای به دست آوردن نمک در مقدار بیشتر، این روش ممکن نیست. ضمن اینکه شاید ازنظر بهداشتی نیز استفاده از آن نمک‌ها چندان مناسب نباشد. مراحل به دست آوردن نمک خوراکی از آب‌شور دریاها به ترتیب زیر است:
- انتقال آب‌شور دریا یا اقیانوس‌ها به حوضچه‌های مخصوص
- نشست کردن ناخالصی‌های موجود در آب‌شور در کف حوضچه
- پمپاژ آب‌شور به حوضی دیگر با کمک نیروی گرانش و استفاده از پمپ و جدا شدن ناخالصی‌ها
- پمپاژ مجدد آب‌شور به حوضچه‌ای دیگر برای جدا شدن دیگر ناخالصی‌هایی ازجمله سولفات کلسیم با کمک تبخیر
- تکرار این فرایند تا جدا شدن همه ناخالصی‌ها
- شست و شوی نمکی که در کف آخرین حوضچه باقی مانده با آب‌نمک خیلی غلیظ
- شست و شوی نمک باقی مانده در کف حوضچه با آب تمیز
- روی‌هم قرار دادن نمک‌های شسته شده به‌صورت انبوه، در انبارهایی وسیع به مدت چندین ماه تا خشک شدن کامل
- بسته‌بندی نمک و توزیع آن به مراکز فروش
طرز تهیه نمک خوراکی
برای تهیه نمک خوراکی بعد از اینکه نمک از معادنی مانند اعماق دریا و زمین استخراج شد، باید تصفیه شود. مراحل تصفیه نمک به صورت زیر است:
یکی از مراحل تصفیه نمک خرد کردن و آسیاب سنگ نمک است و بعد از آسیاب، آن را با آب خالص حل می‌کنند.
اقدام دوم تصفیه نمک، برای رسوب شدن منیزیم و کلسیم موجود در آن است که برای این کار، مواد شیمیایی به آن اضافه می‌کنند، تا مواد نامحلول از آن خارج شود.
دیگران چه می‌خوانند؟همچنین برای تهیه نمک خوراکی، ذرات بسیار ریز از ۳۰میکرون، حذف یا جدا میشود که این کار با عبور محلول آب نمک از داخل فیلترهای شنی انجام میشود.
بعد در مرحله بعدی باید عمل تصفیه انجام شود و بلورهای نمک تولید شده، توسط سانتریفیوژ از مواد ناخالص جدا و شستشو داده شوند، همچنین عنصر ید به نمک حاصل شده، اضافه شود.
و در مرحله آخر عمل خشک شدن بلورهای نمک در هوای گرم انجام میشود و بعد به سیلوهای مخصوص نگهداری نمک انتقال داده میشود و به وسیله دستگاه‌های اتوماتیک مرحله بسته‌بندی نمک صورت می‌پذیرد.
باید گفته شود که تنها ۶ درصد از نمک تولید شده در جهان برای مصرف خوراکی استفاده میشود و بیشتر آن برای برف‌روبی، تصفیه آب، کشاورزی و فرایندهای صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تهیه نمک خوراکی و موارد بهداشتی
پیش‌تر ذکر کردیم که در تمامی مراحل فرایند تهیه نمک خوراکی، رعایت بهداشت یک اصل ضروری است. به همین منظور در حین تهیه نمک به هرکدام از دو روشی که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم، تمامی جوانب کنترل کیفیت بررسی میشود.
ممکن است در نمک ناخالصی‌هایی وجود داشته باشد که برای بدن یا دیگر مواد غذایی مضر است. این ناخالصی‌ها باید در حین مراحل تولید، از نمک حذف شوند. مثلاً نمکی با ناخالصی کلسیم، اگر برای سبزی‌ها مورداستفاده قرار گیرد، آن‌ها را سفت می‌کند.
نکتهٔ دیگر مربوط به وجود مس یا آهن به‌عنوان ناخالصی در نمک است. مصرف نمک حاوی آهن یا مس موجب میشود ویتامین سی در بدن شما از بین برود. علاوه بر اینها ناخالصی‌ها و مواد معدنی دیگری هم وجود دارند که شاید به‌تنهایی دارای فایده باشند، اما ترکیب آن‌ها با نمک می‌تواند در بدن شما منجر به بروز واکنش‌هایی مضر شود.
ناشناس
عالی