به افرادی که پشت سر امام جماعت نماز می خوانند چه میگویند؟ چه وظایفی دارند؟

جواب سوال به افرادی که پشت سر امام جماعت نماز می خوانند چه میگویند و وظایف آن را در ادامه این مطلب از دیبامگ برای شما عزیزان قرار دادیم.

سوال: به افرادی که پشت سر امام جماعت نماز می خوانند چه میگویند؟

جواب: ماموم

وظایف ماموم چیست؟

(مسأله 592) موقعی كه مأموم، نيّت اقتدا می‏كند بايد امام جماعت را معيّن نمايد، ولی دانستن نام و مشخصات او لازم نيست. و چنانچه قصد كند كه نماز خود را با جماعت به امامِ حاضرِ عادل اقتدا می‏كند كافی است.

(مسأله 593) اگر به قصد اقتدا به شخص خاصی نيّت كند و پس از نماز معلوم شود امام جماعت، فرد ديگری بوده، چنانچه قصدش اقتدا به امام حاضر بوده و او را نيز دارای شرايط امامت می‏دانسته جماعت و نمازش صحيح است، ولی اگر اقتدا را مقيد به همان شخص نموده باشد، به شكلی كه اگر ديگری باشد اقتدا نمی‏كند يا اينكه ديگری را دارای شرايط امامت نمی‏دانسته، بايد نمازش را دوباره بخواند، مگر اينكه جز ترك حمد و سوره، ساير كارهای نماز را به طور صحيح و كامل انجام داده و ركنی را كم يا زياد نكرده باشد كه در اين صورت اعاده نماز لازم نيست.

(مسأله 594) مأموم نبايد تكبيرة الاحرام را پيش از امام بگويد، بلكه احتياط واجب آن است كه تا تكبير امام تمام نشده تكبير نگويد.

(مسأله 595) مأموم بايد به جز حمد و سوره، همه ذكرهای ديگر نماز را خودش بخواند، ولی اگر ركعت اول يا دوم او ركعت سوم يا چهارم امام باشد، بايد حمد و سوره را بخواند و بنابر احتياط حتی «بسم اللّه» آن را نيز آهسته بخواند.

(مسأله 596) در نماز «صبح» و «مغرب» و «عشا» اگر مأموم در ركعت اول و دوم صدای حمد و سوره امام جماعت را بشنود، اگر چه كلمات را تشخيص ندهد، حمد و سوره را نخواند و در صورتی كه صدای امام جماعت را نشنود، مستحب است حمد و سوره را بخواند، ولی بايد آهسته بخواند و چنانچه از روی اشتباه بلند بخواند اشكال ندارد.

(مسأله 597) اگر مأموم، بعضی از كلمات حمد و سوره امام را بشنود، بنابر احتياط واجب، حمد و سوره را نخواند.

(مسأله 598) اگر مأموم از روی اشتباه، حمد و سوره را بخواند يا خيال كند صدايی را كه می‏شنود صدای امام نيست و بعد بفهمد صدای امام بوده نمازش صحيح است.

(مسأله 599) بنابر احتياط، مأموم در ركعت اول و دوم نماز «ظهر» و «عصر»، حمد و سوره را نخواند و مستحب است به جای آن ذكر بگويد.

(مسأله 600) اگر مأموم، سلام نماز امام را بشنود يا بداند كه چه وقت سلام می‏گويد احتياط آن است كه پيش از امام سلام ندهد، مگر اينكه عذری داشته باشد. و چنانچه از روی عمد و بدون عذر، پيش از امام سلام دهد نمازش خالی از اشكال نيست، ولی اگر از روی اشتباه يا با داشتن عذر، پيش از امام سلام دهد نمازش صحيح است و لازم نيست دوباره با امام سلام دهد.

(مسأله 601) اگر مأموم به جز تكبيرة الاحرام و سلام، ذكرهای ديگر نماز را پيش از امام بگويد اشكال ندارد، ولی اگر آنها را بشنود يا بداند امام چه وقت می‏گويد بنابر احتياط مستحب، پيش از امام نگويد.

(مسأله 602) مأموم  غير از آنچه در نماز خوانده می‏شود كارهای ديگر آن را، مانند ركوع و سجود، كمی بعد از امام جماعت بجا آورد و اگر از روی عمد پيش از امام يا دقيقا همزمان با او يا با فاصله طولانی پس از او انجام دهد، صحت نمازش محل اشكال است.

(مسأله 603) كسی كه از روی اشتباه جلوتر از امام به ركوع رفته است چنانچه بداند كه اگر برگردد قبام امام را درك نمی‏كند، لازم نيست برگردد و نمازش صحيح است.

(مسأله 604) كسی كه از روی اشتباه جلوتر از امام سر از ركوع يا سجده برداشته، چنانچه امام هنوز در ركوع يا سجده باشد بنابر احتياط واجب برگردد و از امام پيروی كند و اضافه شدن يك ركوع يا سجده در چنين موردی نماز را باطل نمی‏كند، اما اگر پيش از آنكه به ركوع برسد امام سر از ركوع بردارد، بنابر احتياط مستحب بايد نماز را تمام كند و دوباره هم بخواند، همچنين است اگر در هر دو سجده يك ركعت، چنين اتفاق بيفتد.

(مسأله 605) كسی كه جلوتر از امام سر از ركوع يا سجده برداشته، چنانچه از روی اشتباه يا به خيال اينكه به ركوع يا سجده امام نمی‏رسد، برنگردد نمازش صحيح است.

(مسأله 606) اگر امام جماعت در ركعتی كه قنوت ندارد از روی اشتباه قنوت بخواند يا در ركعتی كه تشهد ندارد اشتباها تشهد بخواند، مأمومين بايد به طوری كه نمازشان باطل نشود او را به اشتباه خود آگاه نمايند و اگر توان آگاه كردن او را ندارند، نبايد قنوت و تشهد را بخوانند، ولی نمی‏توانند پيش از امام به ركوع روند يا پيش از ايستادن امام بايستند، بلكه بايد صبر كنند تا قنوت يا تشهد امام تمام شود و بقيه نماز را با او بخوانند.

(مسأله 607) اگر مأموم بداند نماز يك صف از صفهای جلو باطل است در صفهای بعد نمی‏تواند اقتدا كند، ولی اگر شك داشته باشد كه نماز آنان صحيح است يا نه، می‏تواند اقتدا نمايد.

(مسأله 608) بعد از تكبيرة الاحرام امام جماعت چنانچه صفهای جلو آماده نماز و گفتن تكبير باشند، كسانی كه در صفهای بعد ايستاده‏اند می‏توانند تكبير بگويند، ولی احتياط مستحب آن است كه صبر كنند تا تكبير صفهای جلو تمام شود.

(مسأله 609) اگر اول نماز يا بين حمد و سوره اقتدا كند و پيش از آنكه به ركوع رود امام جماعت سر از ركوع بردارد، نماز او به طور جماعت صحيح است و بايد ركوع كند و خود را به جماعت برساند.

(مسأله 610) اگر در حالی كه امام جماعت در ركوع است به او اقتدا كند يكی از سه حالت را دارد:

الف ـ چنانچه به ركوع امام جماعت برسد، گرچه ذكر امام جماعت تمام شده باشد، نمازش به جماعت صحيح است و يك ركعت حساب می‏شود.

ب ـ اگر در حال خم شدن او، امام جماعت از ركوع برخيزد و يا شك كند كه به ركوع امام جماعت رسيده يا نه، جماعتش باطل می‏شود و بنابر احتياط بايد ركوع را تمام نمايد و به سجده رود و نماز را فرادیٰ تمام كند و دوباره نمازش را بخواند.

ج ـ اگر پيش از آنكه به اندازه ركوع خم شود، امام سر از ركوع بردارد، بنابر احتياط بايستد تا امام سجده‏های خود را بجا آورد و برای ركعت بعد برخيزد و مأموم ركعت بعد امام را ركعت اول خود حساب نمايد، ولی اگر ركعت آخر امام بوده يا اينكه برخاستن امام جماعت به اندازه‏ای طول می‏كشد كه اين شخص از حالت جماعت خارج می‏شود، بايد قصد فرادی كرده و نمازش را به تنهايی تمام نمايد.

(مسأله 611) كسی كه پس از شروع نماز جماعت وارد می‏شود و اقتدا می‏كند، در صورتی كه نماز امام و مأموم چهار ركعتی باشد دارای چند حالت است:

الف ـ اگر مأمومين ساكت ايستاده‏اند و ركعت اول يا دوم جماعت است، او هم به نيّت نمازی كه قصد داشته اقتدا كند و ساكت بايستد، پس اگر امام بعد از خواندن حمد و سوره قنوت نخواند معلوم می‏شود ركعت اول جماعت بوده و او هم بقيه نماز را همراه امام تمام نمايد.

ب ـ اگر امام پس از خواندن حمد و سوره قنوت بخواند ركعت دوم جماعت است، پس او هم به قصد متابعت، قنوت را با امام بخواند و بعد از ركوع و دو سجده در حال تشهدِ امام بنابر احتياط به حالت نيم خيز بنشيند و می‏تواند ذكر تشهد را با امام بخواند و پس از برخاستن، حمد و سوره را خوانده و همراه با امام به ركوع رود و اگر می‏داند با خواندن حمد و سوره، به ركوع سوم امام نمی‏رسد فقط حمد را بخواند و خود را به ركوع يا سجده امام برساند، ولی اگر در سجده به امام برسد احتياطاً بعد از قیام رکعة را حساب کند و پس از ركوع و دو سجده، واجبات تشهد را بجا آورد و برای ركعت سوم همراه امام برخيزد و تسبيحات را سه مرتبه بخواند و چنانچه می‏ترسد به ركوع ركعت چهارم امام نرسد بنابر احتياط، تسبيحات را سه مرتبه با عجله بخواند و به يك مرتبه اكتفا نكند و ركوع و دو سجده را با امام بجا آورد و هنگام تشهد و سلام نمازِ امام بنابر احتياط به حالت نيم‏خيز بنشيند و می‏تواند در آن حال، ذكر تشهد را با امام بخواند، ولی سلام را نگويد و پس از سلامِ امام برخيزد و نماز خود را ادامه دهد.

ج ـ اگر امام و مأمومين مشغول خواندن تسبيحات باشند و می‏داند چنانچه بخواهد اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمی‏رسد، بنابر احتياط واجب صبر كند تا هنگامی كه امام به ركوع رفت اقتدا كرده و به ركوع رود و اين ركعت را ركعت اول خود حساب نمايد، پس اگر امام بعد از ركوع و دو سجده برخاست معلوم می‏شود ركعت سوم جماعت بوده، او هم به قصد ركعت دوم برخيزد و حمد و سوره بخواند و خود را به ركوع امام برساند و اگر به اندازه كافی وقت ندارد فقط حمد بخواند و سوره و قنوت را ترك نمايد و پس از ركوع و دو سجده تشهد را به حال معمول بجا آورده و هنگام سلامِ  نماز امام به حالت نيم‏خيز بنشيند و پس از سلامِ امام برخيزد و نماز خود را به تنهايی ادامه دهد. و اگر امام پس از تسبيحات و بجا آوردن ركوع و دو سجده مشغول تشهد شود معلوم می‏شود ركعت آخر نماز جماعت است، پس بايد بنابر احتياط به حالت نيم‏خيز بنشيند و می‏تواند در آن حال ذكر تشهد را با امام بخواند، ولی سلام را نگويد و پس از سلامِ امام برخيزد و بقيه نماز خود را به تنهايی بخواند.

(مسأله 612) اگر تعداد ركعات نماز امام با تعداد ركعات نماز مأموم تفاوت داشته باشد، مثلاً امام نماز چهار ركعتی می‏خواند و مأموم بخواهد نماز دو ركعتی بخواند چنانچه مأموم پس از شروع نماز جماعت وارد شود می‏تواند اقتدا نمايد و نماز خود را همراه با جماعت بجا آورد، ولی بايد موارد زير را رعايت نمايد:

1 ـ وقتی امام مشغول خواندن حمد و سوره است مأموم می‏تواند اقتدا كند و چنانچه امام در ركعت دوم باشد مأموم به قصد متابعت قنوت را با امام بخواند.

2 ـ وقتی امام در ركعت سوم يا چهارم باشد و تسبيحات می‏خواند مأموم می‏تواند اقتدا كند، ولی بايد حمد را بخواند و چنانچه بداند اگر اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمی‏رسد، بنابر احتياط واجب بايد صبر كند تا امام به ركوع رود آنگاه اقتدا نمايد.

3 ـ پس از آنكه مأموم اقتدا كرد، چنانچه امام مشغول تشهد شود و مأموم در ركعتی باشد كه تشهد ندارد بنابر احتياط بايد به حالت نيم‏خيز بنشيند و می‏تواند در آن حال ذكر تشهد را با امام بخواند، پس اگر امام برای ركعت بعد برخاست او هم برخيزد و نماز را با جماعت طبق دستوری كه گفته شد ادامه دهد و اگر امام سلام نماز را داد او سلام را نگويد و به حال نيم‏خيز صبر كند تا نماز امام تمام شود، آنگاه برخاسته و بقيه نماز را تنها بجا آورد.

(مسأله 613) اگر در ركعت سوم يا چهارم امام اقتدا كند بايد حمد و سوره را بخواند و چنانچه برای سوره وقت ندارد بايد حمد را تمام كند و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند، ولی اگر در سجده به امام برسد احتياطا نماز را دوباره بخواند.

(مسأله 614) كسی كه می‏داند اگر سوره يا قنوت را بخواند در ركوع به امام نمی‏رسد بايد آن را نخواند و اگر بخواند نماز فرادیٰ  می شود.

(مسأله 615) كسی كه اطمينان دارد اگر سوره را شروع كند يا تمام نمايد به ركوع امام می‏رسد، احتياط واجب آن است كه سوره را شروع كند يا اگر شروع كرده تمام نمايد.

(مسأله 616) كسی كه يقين دارد اگر سوره را بخواند به ركوع امام می‏رسد، چنانچه سوره را بخواند و به ركوع نرسد نمازش صحيح است.

(مسأله 617) اگر امام جماعت ايستاده باشد و مأموم نداند كه در كدام ركعت است می‏تواند اقتدا كند، ولی بايد حمد و سوره را به قصد قربت بخواند. و اگر چه بعد بفهمد كه امام جماعت در ركعت اول يا دوم بوده نمازش صحيح است.

(مسأله 618) اگر به خيال اينكه امام جماعت در ركعت اول يا دوم است حمد و سوره را نخواند و پس از ركوع بفهمد كه در ركعت سوم يا چهارم بوده، نمازش صحيح است و احتياطا بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد، ولی اگر پيش از ركوع بفهمد بايد حمد و سوره را بخواند و اگر وقت ندارد فقط حمد را بخواند و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند، هر چند در صورتی كه در سجده به امام برسد احتياطا نمازش را دوباره بخواند. بعد از قیام رکعة اولی حساب شود.

(مسأله 619) اگر به خيال اينكه امام جماعت در ركعت سوم يا چهارم است حمد و سوره يا مقداری از آن را بخواند و پيش از ركوع يا بعد از آن بفهمد كه در ركعت اول يا دوم بوده نمازش صحيح است.

(مسأله 620) اگر هنگامی كه امام جماعت مشغول خواندن تشهد آخر نماز است وارد شود و بخواهد به ثواب جماعت برسد، پس از نيّت و گفتن تكبيرة الاحرام به حال نيم‏خيز بنشيند و تشهد را به قصد ذكر مطلق[2] با امام بخواند ولی سلام را نگويد و صبر كند تا امام سلام نماز را بدهد، سپس بايستد و بدون آنكه دوباره نيّت كند و تكبير بگويد، حمد و سوره را بخواند و آن را ركعت اول خود حساب نمايد.