حضرت زینب کبری (سلام‌الله‌علیها) سومین فرزند مولای متقیان علی (علیه‌السّلام) و حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) و همسر عبدالله بن جعفر بود. ایشان را با القاب عقیله بنی‌هاشم، ام المصائب، دانشمند بدون معلم، متفکر بدون استاد، یاد کرده‌اند. در ادامه با لیست کامل القاب حضرت زینب در دیبامگ همراه ما باشید.
مجموعه کامل القاب حضرت زینب
زینب: او زین أب و زینب پدرش امیرالمؤمنین است. او آشکارکننده زیبایی‌های پدر است و اوست که چون آیینه‌ای منعکس‌کننده فضایل و کمالات و تکثیرکننده برجستگی‌ها و زیبایی اهل بیت(علیهم‌السلام) است.
عقیله بنی‌هاشم: یکی از معروف‌ترین لقب‌های حضرت زینب عقیله است! عاقل‌ترین اهل حجاز، افراد مکه؛ عاقل‌ترین اهل مکه، قریش؛ عاقل‌ترین قریش، بنی‌هاشم؛ و عاقل‌ترین بنی‌هاشم، پیامبر و امیرالمؤمنین و خاندان وحی بودند! لذا زنان قریش برای حلّ مشکلاتشان پیش بی‌بی می‌آمدند.
حضرت خدیجه بانوی فهیمی بود که با درایتش ثروت انبوهی کسب کرده و مال التجاره و نخلستان‌ها و باغ‌ها و زمبن‌های زراعی فراوان داشت. خانه‌ای وسیع نزدیک مسجد الحرام داشت و سفره‌های فراوان پهن می‌کرد و فقرا را اطعام می‌نمود. از نظر فهم و درایت به او «عاقله القریش» می‌گفتند. «ان خدیجه من أجمل نساء القریش و من أعقلها و کانت تسمی بملیکه العرب»
پیامبر هم زینب کبری را عقیله بنی هاشم نام نهاد. شاید بدین جهت که: همان‌گونه که خدیجه با فهم خویش اسلام را یاری کرد، زینب کبری نیز در ادامه قیام عاشورا، نقش اصلی در اثرگذاری نهضت عاشورا را بر عهده داشت.
عقیلۀ بنی‌هاشم یعنی بی‌بی مسلّط بر عقل است و کار خلاف عقل از او سر نمی‌زند.
عالمه غیر معلّمه: مهم‌ترین امتیاز بشر، علم و دانش و بینش است، و برترین علم، علم لدنی است، علمی که مستقیم از ذات باری تعالی افاضه شده باشد! همان علمی که خداوند دربارۀ حضرت خضر می‌فرماید: «وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً»
برای به‌دست‌آوردن علم حقیقی، باید از خداوند درخواست کرد تا رزق معنوی انسان بیشتر شده و به علم نافع دست یابد.
یکی از لقب‌های حضرت زینب «عالمه» است؛ چون از سینه‌ای شیر علم نوشید که چشمه زلال دانش الهی در آن سرازیر بود و در دامنی از دانش معنوی بهره جست که گردی از کمبود و نقصی بر آن ننشسته بود.
فهیمه غیر مفهّمه: «فهیمه»اش می‌خواندند؛ چراکه آثار فهم و برکات بصیرت، وجودش را پر کرده بود.
در ترجمه زندگانی‌اش نقل کرده‌اند: در دروان کودکی هنگامی که دید پدر بزرگوارش امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در حال نوازش و بوسیدن فرزندی از فرزندان خویش است پرسید: آیا فرزندت را دوست می‌داری؟ حضرت فرمود: آری! زینب کبری عرض کرد: مگر در یک دل دو محبت می‌گنجد؟ گمان می‌کردم شما غیر از خداوند کسی را دوست نمی‌دارید!
امیر مؤمنان گریست و فرمود: دخترم، درست گفتی، محبت مخصوص خداست و شفقت برای اولاد.
عابده: بزرگ‌ترین وسیلۀ تقرب به پروردگار متعال، عبادت و بندگی است! عبادت، غایت خضوع و تذلّل و تسلیم و اظهار ذلّت است. پروردگار جهانیان می‌فرماید: «ما خلقت الجنّ و الإنس إلا لیعبدون». هدف از آفرینش، عبادت است و معرفت.
یکی از لقب‌های حضرت زینب عابده است! او در اوج لذت تا بالاترین درجه مصیبت، یعنی هنگام شهادت سالار شهیدان و اسارت به‌همراه زین‌العابدین(علیه‌السلام) تنها به‌یاد خدای متعال بود. فاطمه‌بنت‌الحسین می‌گوید: «أما عمّتی زینب، فانها لم تزل قائمه فی تلک اللیله فی محرابها تستغیث الی ربّها»
حتی نماز شبش هیچ‌گاه ترک نشد! امام حسین(علیه‌السلام) به ایشان فرمود: «یا أختاه لا تنسینی فی نافله اللیل»، در نماز شب حسینت را فراموش مکن.
عفیفه: از دیگر لقب‌های حضرت زینب سلام‌الله‌علیها، عفیفه بود! عفّت و حیای او به‌گونه‌ای بود که یحیی مازنی می‌گوید: مدت‌ها در مدینه خدمت امیرالمؤمنین(ع) می‌رسیدم و خانه‌ام نزدیک خانه زینب‌بنت‌علی بود، به‌خدا سوگند هیچ‌گاه چشمم به او نیافتاد و صدایی از او به گوشم نرسید.
وقتی آن علیامخدره می‌خواست به زیارت جدّش رسول الله برود، پشت سر پدرش امیرالمؤمنین گام برمی‌داشت و امام حسن سمت راست، امام حسین سمت چپ وی بود! هنگامی که نزدیک قبر شریف می‌رسیدند چراغ‌ها را کم می‌کردند.
لذا دغدغه‌اش در مجلس یزید این بود: «أَ مِنَ الْعَدْلِ یَا ابْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِیرُکَ حَرَائِرَکَ وَ إِمَاءَکَ وَ سَوْقُکَ بَنَاتِ رَسُولِ اللَّهِ سَبَایَا»، آیا این عدالت است که زنان و کنیزان خود را پشت پرده قرار بدهی اما دختران رسول خدا را اسیر در منظر مردم قرار دهی!
موثّقه: او را «موثّقه» می‌خواندند؛ چراکه مورد اعتماد امام زمان خود بود و سید الشهدا(علیه‌السلام) با اعتماد، بار رسالت عاشورا را بر دوش او گذاشت.
عارفه: «عارفه» نام داشت که در میدان عبودیت و بندگی یکه‌تاز زمان خود بود و زنی به پای عارفانه‌های زندگی او نمی‌رسید.
نائبه الزهراء: «نائبه الزهراء» و «فاضله» نیز از لقب‌های حضرت زینب بود؛ چرا که تمام فضایل و زیبایی های اخلاقی در وجودش ریشه داشت و از علم، عرفان، تواضع، صدق، خشوع، آشنایی با کلام وحی، خداشناسی، امام شناسی و معادشناسی، سرآمد زنان زمان خود بود.
در روایتی که در فضیلت و منقبت ایشان آمده است گفته اند: «او در بزگواری، خلق نیکو، عظمت و بزرگی، علم و عمل، عصمت و پاکی، عفت و پارسایی، نور و روشنایی، شرافت و درخشندگی همانند مادرش فاطمه بود.»
کامله: او «کامله» نیز بود چرا که نقصی در بهرمندی از کمالات اخلاقی و دوری از رذایل نفسانی در او راه نداشت. کمالات اخلاقی و شخصیت بلند او موجب شده بود تا مورد احترام امام معصوم باشد بطوری که نقل می کنند: روزی نزد برادر بزگوارش حضرت سیدالشهداء علیه السلام آمد، امام حسین علیه السلام در حال قرائت قرآن بود، همینکه خواهر بزگوار خود را دید دست از تلاوت قرآن کشید و در تعظیم و احترام او به پا خواست.
محدَّثه و مخبَّره: دیگر از لقب‌های حضرت زینب، «محدثه» و «مخبره» است؛ چراکه از افق وجود او کلمات نورانی جدّ بزگوارش خاتم پیامبران و پدر بزرگوارش امیر مؤمنان و مادر معصومه‌اش حضرت صدیقه طاهره که درود خدا بر آنان باد صادر شده است.
خطبه فدکیه یکی از آثاری است که از زبان زینب کبری نقل شده است و همه می‌دانید هنگامی که صدیقه کبری(سلام‌الله‌علیها) این خطبه را در دفاع از حجت خدا انشاء کرد زینب کبری حدود پنج سال داشت؛ اما آنچنان خطبه را موبه‌مو نقل کرده است که گویی خود واضع و انشاء‌کننده آن است.
عصمه الله: «عصمت الله» نیز خوانده شده است چرا که زینب کبری معصومه‌ای است که قابلیت درک ملکه عصمت را یافته است، تمام لحظات زندگی‌اش را پاکی و صداقت آراسته است و حتی برای لحظه‌ای آیینه حیاتش را لکه زشتی نیالوده است.
زاهده: او به «زاهده» نیز شهرت داشت؛ چراکه در دنیاگریزی، زاهد به تمام معنا و مانند پدر بزرگوارشان امیر مؤمنان(علیه‌السلام) ذره‌ای دلبستگی به دنیا نداشت.
راضیه: یکی دیگر از لقب‌های حضرت زینب راضیه است! راضیه بود؛ چراکه در برابر انواع رنج‌ها فقط دست خداوندی را می‌دید و «ما رَایتُ الَّا جمیلا»ی او بر تارک تاریخ زندگیش می‌درخشد.
صابره: صابره بود که صبر در برابر او به زانو در آمد و تمام آسمانیان مات و متحیر صبر او را به تماشا نشسته بودند.
امینه: او امینه‌ای بود که مانند جدّش رسول خدا به آن شهرت داشت؛ چراکه در ادای امانت و صداقت و راست‌گویی سبقت را از همگان ربوده بود.
دیگر القاب حضرت زینب
حضرت زینب (س) بیش از چهل لقب داشت که تمام آنها را در این جا می آوریم:
زینت الأب: زینت پدر
عالمه غیر معلّمه: دانای نیاموخته
فاهمه غیر مفهّمه: فهمیده بی آموزگار
کعبه الرّزایا: قبله رنج ها
نائبه الزّهرا علیهاالسلام: جانشین حضرت زهرا علیهاالسلام، نماینده حضرت زهرا علیهاالسلام
نائبه الحسین علیه السلام: جانشین حضرت حسین علیه السلام، نماینده حضرت حسین علیه السلام
ملیکه الدّنیا: ملکه جهان، شهبانوی گیتی
عقیله النّساء: خردمند بانوان
عدیله الخامس من اهل الکساء علیهم السلام: همتای پنجمین نفر از اهل کساء علیه السلام
شریکه الشّهید: همتای شهید
کفیله السّجاد علیه السلام: سرپرست حضرت سجاد علیه السلام
ناموس رواق العظمه: ناموس حریم عظمت و کبریایی
سیده العقائل: بانوی زنان خردمند
سرّ ابیها علیه السلام: راز پدرش علی علیه السلام
سلاله الولایه: فشرده و خلاصه و چکیده ولایت
ولیده الفصاحه: زاده شیوا سخن
شقیقه الحسن علیه السلام: دلسوز و غمخوار حضرت حسن علیه السلام
عقیله خدرالرّساله: خردمند پرده نشینان رسالت
رضیعه ثدى الولایه: کسی که از سینه ولایت شیر خورده
بلیغه: سخنور رسا
فصیحه: سخنور گویا
صدیقه الصّغری: راستگوی کوچک (در مقابل صدیقه کبری)
الموثقه: بانوی مورد اطمینان
عقیله الطالبیین: زن خردمند از خاندان حضرت ابو طالب (و در بین طالبیان)
الفاضله: بانوی با فضیلت
الکامله: بانوى تام و کامل
عابده آل علی علیه السلام: پارسای خاندان علی علیه السلام
عقیله الوحى: بانوی خردمند وحی
شمسه قلاده الجلاله: خورشید منظومه بزرگواری و شکوه
نجمه سماء النّباله: ستاره آسمان شرف و کرامت
المعصومه الصّغرى: پاک و مطهره کوچک
قرینه النّوائب: همدم و همراه ناگواری ها
محبوبه المصطفى صلی الله علیه و آله: مورد محبت و محبوب حضرت رسول صلی الله علیه و آله
قرّه عین المرتضی علیه السلام: نور چشم حضرت علی علیه السلام
صابره محتسبه: پایداری کننده به حساب خداوند و برای خداوند
عقیله النبوه: بانوی خردمند پیامبری
ربه خدرالقدس: پرورنده پرده نشینان پاکی و تقدیس
قبله البرایا: کعبه آفریدگان
رضیعه الوحی: کسی که از سینه وحی شیر مکیده است
باب حطّه الخطایا: دروازه آمرزش گناهان
از بین القابی که در بالا به آنها اشاره شد میتوان برخی را در نام‌های دخترانه موجود در کشورمان مشاهده کرد. فهرست زیر شامل اسامی دخترانه برگرفته از القاب حضرت زینب (س) است.
اسامی دختر برگرفته از القاب حضرت زینب (س)
- عارفه: عبودیت و بندگی
- عالمه: چشمه زلال دانش الهی
- فهیمه: دارای فهم و برکات بصیرت
- فاضله: دارای فضایل و زیبایی های اخلاقی
- کامله: دارای کمالات اخلاقی و دوری از رذایل نفسانی
- عابده: عبادت و بندگی
- محدثه: گوینده سخن
- عصمت الله: ملکه عصمت، پاک و زلال، صداقت
- زاهده: زاهد و پرهیزکار
- راضیه: خشنود، خرسند
- صابره: بسیار صبور، بردبار
- امینه: مورد اعتماد، امین