مناطق و شهرهای شیعه نشین سوریه [علوی، جعفری و اسماعیلی]

همیشه این سوال برای ما پیش آمده که با وجود جمعیت زیاد اهل سنت در کشور سوریه، سوری‌های شیعی ساکن کدام مناطق هستند؟ برای بررسی این موضوع باید به تفکیک بتوانیم مذاهب این مردمان را بیان کنیم.

اکثریت غالب ملت سوریه را مسلمانان تشکیل می‌دهند. آمار نشان می‌دهد که فقط اهل‌سنت بیش از 74درصد از شهروندان این کشور را در کنار اقلیت مسیحی و اقلیت بسیار اندک یهود که در دهه‌های اخیر در حال متلاشی شدن است، تشکیل می‌دهند.

در میان فرق اسلامی و در کنار اکثریت زیاد سنی‌ها، اقلیت‌های مسلمان دیگری هم در سوریه زندگی می‌کنند که بزرگ‌ترین آنها علوی‌ها (نصیریون)، موحدون (دروزی‌ها)، شیعیان جعفری و اسماعیلیان (آقاخانی‌ها) هستند که در مجموع حدود 16درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند و به‌شرح زیر تقسیم می‌شوند: علوی‌ها 11درصد، دروز 3درصد، شیعه یک درصد، اسماعیلی‌ها 5/ 0درصد و مابقی هم 5/ 0درصد.

بیشتر بخوانید: نقشه سوریه و همسایگان | فاصله ایران تا سوریه چقدر است؟

مناطق و شهرهای شیعه نشین سوریه

علوی‌ها

علوی‌ها یا نصیری‌ها بزرگ‌ترین طایفه غیرسنی در میان مسلمین سوریه هستند که بنابر آمار تعدادشان به 2میلیون و 600هزار تن می‌رسد. برخی از محققان، این طایفه را از نظر مذهبی جزئی از طایفه شیعی باطنی قلمداد می‌کنند اما با وجود باطنی بودن، این طایفه در اصل از حرکت اسماعیلی- بزرگ‌ترین حرکات باطنی- جدا نشده‌اند بلکه اصل آنها شیعه جعفری است و به محمد‌بن‌نصیر نمیری (از صوفیان مشهور) منتسب هستند.

مراجع و منابع تاریخی به انتشار تشیع در اماکن متعددی از سوریه اشاره می‌کنند، به‌خصوص در شمال کشور که  دو دولت حمدانی و مرداسیه به پایتختی حلب تشکیل شده که البته میان این دولت‌ها به‌خصوص مرداسی‌ها با موحدین دروز درگیری‌هایی وجود داشته است.

مناطق مسکونی علوی‌ها از شمال لبنان تا ارتفاعات ساحل یا جبل علوی‌ها (جبل النصیریه) امتداد می‌یابد و از آنجا می گذرد تا به لوای اسکندرون در استان هتای ترکیه می‌رسد. به‌گونه‌ای که بزرگ‌ترین ثقل عربی را در منطقه تشکیل می‌دهد. در همین راستا امتدادی هم به منطقه کیلیکیای ترکیه پیدا می‌کند.

علوی‌ها در غرب حومه حماه و نیز در مناطق متعددی در حمص و اطراف آن زندگی می‌کنند. همچنین سه روستای علوی در جنوب سوریه به‌نام‌های عورا و عین‌نیت در جولان و غجر در منطقه حوله وجود داشته است که اسرائیل 2 روستای عورا و عین نیت را منهدم کرده و روستای غجر همچنان باقی است که به‌دو نیمه سوری- لبنانی تقسیم شده است.

علوی‌ها در اصل روستایی یا حاشیه‌نشین هستند، گرچه از نیمه‌دوم قرن 20شاهد استقرار نسبتا زیادی از آنان در شهرهای بزرگ به‌خصوص در شهرهای منطقه ساحلی یعنی لاذقیه، طرطوس، بانیاس و جبله هستیم.

همچنین وجود علوی‌ها در شهرهای بزرگ به‌خصوص دمشق که مؤسسات دولتی در آن جمع شده‌اند و نیز حلب به‌عنوان پایتخت اقتصادی و همچنین حمص دیده می‌شود و به‌مرور زمان حواشی این شهر‌ها به حاشیه‌های علوی‌نشین تبدیل شده‌اند همانند حی الورود (منطقه گل‌ها) در حاشیه مزه دمشق.

درگیری‌های اخیر در مناطق مختلف سوریه باعث مهاجرت‌های وسیعی از علوی‌ها از اطراف دمشق به منطقه ساحلی در لاذقیه و طرطوس شده است.

شیعه جعفری

از نظر جغرافیایی شیعیان در نقاط مختلفی توزیع شده‌اند که مهم‌ترین آنها شهر دمشق است و خانواده‌های معروف شیعی مثل آل‌نظام، آل‌بیضون، آل‌مرتضی، آل‌نحاس و آل‌رومانی در مناطقی مثل حی‌الامین، حی زین‌العابدین، صالحیه و جوره و نیز در منطقه سیده‌زینب در حومه دمشق ساکن هستند. همچنین در شمال سوریه و در روستاهای فوعه، کفریا، زرزور (در استان ادلب) نبل و الزهرا در استان حلب و نیز به میزان محدودی در شهر حلب شیعیان زندگی می‌کنند.

در استان حمص نیز شیعیان بین 20تا 30روستا ساکن هستند که بزرگ‌ترین آنها حمیدیه، بویضه،‌ ام‌العمد و دلبوز هستند. همچنین شاهد حضور شیعیان در مناطقی همچون حی‌البیاضه و حی‌العباسیه در شهر حمص هستیم. در استان حماء نیز 4روستای شیعه‌نشین وجود دارد و در استان دیرالزور هم تعداد محدودی از شیعیان در روستای حطله زندگی می‌کنند و در استان درعا (بصری‌الشام و شیخ مسکین و مزیریب و نوی و الملیحه) و شهر رقه و اطراف آن نیز شاهد حضور شیعیان است.

اسماعیلیه

طایفه اسماعیلیه دومین طایفه بزرگ شیعی بعد از شیعیان جعفری هستند. اسماعیلی‌ها یا 7 امامی‌ها از فرقه‌های باطنی محسوب می‌شوند که به تاویل و فلسفه استناد می‌کنند لذا یک فرقه شیعی امامی علوی فاطمی محسوب می‌شوند.

اسماعیلی‌ها در حیات سیاسی اجتماعی فرهنگی در کشورهای مختلف اسلامی نقش بارزی داشته‌اند که مهم‌ترین آنها دولت فاطمی در مصر و دولت صلیحیه در یمن و دولت حسن صباح در فارس و دولت قرامطه در بحرین بوده‌اند.

در سوریه، شهر سلمیه و اطراف آن مهم‌ترین مراکز حضور اسماعیلی‌هاست. بعد از آن هم منطقه مصیاف در غرب استان حماء است که حدود 50درصد جمعیت آن‌ را اسماعیلیان تشکیل می‌دهند. البته استان حماء خود دارای اکثریت علوی است، گرچه برخی اسماعیلیان نیز در این شهر زندگی می‌کنند. حضور اسماعیلیان در گذشته گستره وسیع‌تری داشته و مناطقی در جولان و کوه‌های ساحل را هم در بر می‌گرفته است.

دیگر مناطق شیعه نشین سوریه

مرج عذراء یکی از مناطق شیعه نشین در اطراف «دمشق» منطقه «مرج عذراء» جایی است که معاویه، حجر بن عدی و شماری از یاران نزدیک او را به شهادت رساند. این منطقه از دیرباز مورد علاقه زائران شیعه بوده و مسجدی هم به نام «مسجد فخم» در آنجا اختصاص به شیعیان دارد.

قریه تلیکی از قریه های شیعه نشین است که بسیاری از ساکنان آن به تازگی به مذهب تشیّع گرویده و به شدت متأثّر از فرهنگ حزب الله در «لبنان» و حامی آن هستند.

رقّه «مزار عمّار یاسر» و اویس قرنی در «رقّه» قرار دارد. علاوه بر آن شمار زیادی از شهدای نبرد صفّین در آن حوالی مدفون هستند و در سال های اخیر بنایی برای آنها همراه با مسجدی ساخته شده است.

این امر زمینه ای برای گرد آمدن شماری از شیعیان در آن نواحی شده و علاوه بر آن، مراسم شیعی در اعیاد اسلامی و عاشورا در آنجا برگزار می شود. در حال حاضر صدها شیعه در آن ناحیه سکونت دارند. قبیله البوسرایا در این ناحیه سکونت داشته و بر مذهب تشیع هستند. شماری از فرهیختگان این قبیله در «رقّه» به فعالیت های فرهنگی و تبلیغی و اجتماعی مشغول هستند.

سایر مناطق شیعه نشین «سوریه» عبارتند از:«ادلب»، «حمص»، «دی زور»، «حطله»، «حسکه»، «قامشلی» و «درعا».