مراعات نظیر یکی از آرایه‌های شاعران و نویسندگان زیاد از آن بهره می‌جستند. این آرایه هم به هماهنگی معنایی کلام اضافه می‌کند هم از نظر موسیقیایی، نثر یا شعر را زیباتر جلوه می‌دهد. اما مراعات نظیر چیست؟ چه مثال‌هایی می‌توان از ادبای قدیمی و کهن برای آن بیان کرد؟ برای دانستن این موضوع همراه دیبامگ باشید.
مراعات نظیر چیست؟
وقتی دو یا چند کلمه که دارای ارتباط معنایی‌اند یا از لحاظ مفهومی به یک دسته مشترک تعلق دارند در یک شعر یا عبارت کنار هم بیایند، آرایه مراعات نظیر به وجود می‌آید.
مثال در جملات روزمره با مراعات نظیر
۱. زندگی شیرین و تلخ است، اما باید از هر دو لذت ببریم.
۲. دوست خوب همیشه در کنار توست، چه در روزهای شاد و چه در روزهای غم.
۳. کتاب‌ها در دنیای ما مانند چراغ‌هایی هستند که راه را روشن می‌کنند و افکار را بیدار می‌سازند.
۴. دوستان واقعی در سختی‌ها و آسانی‌ها همراه تو هستند و همیشه پشتیبان تو خواهند بود.
۵. خوشحالی و غم، هر دو بخشی از زندگی‌اند و باید با هر کدام کنار بیاییم.
۶. صداقت و وفاداری دو ویژگی مهم در یک رابطه هستند که باید همیشه حفظ شوند.
۷. آسمان آبی و ابرهای سفید، زیبایی‌های طبیعت را دوچندان می‌کنند.
۸. خواب کافی و تغذیه سالم، کلیدهای سلامتی و شادابی هستند که نباید فراموش شوند.
این جملات به خوبی نشان‌دهندهٔ استفاده از مراعات نظیر در زبان روزمره هستند و می‌توانند به غنای گفت‌وگوها کمک کنند.
کلماتی مانند کلمات زیر اگر در یک جمله استفاده شوند می‌توانند آرایه مراعات نظیر بسازند.
- کوه و دشت و دریا و ابر و آسمان = طبیعت
- مداد و دفتر و ماژیک و پاک کن = لوازم التحریر
- لیف و صابون و شامپو و سنگ پا = حمام
- تخت خواب و میز و صندلی و لامپ = اتاق
- قابلمه و قاشق و بشقاب و پارچ= آشپزخانه
و…
مثال از آرایه مراعات نظیر در ادبیات
۱. کلام زیر از سعدی، نمونه‌ای از مراعات نظیر در نثر را نشان می‌دهد:
«شبی در بیابان مکه از بی‌خوابی، پای رفتنم نماند. سر بنهادم و شتربان را گفتم دست از من بدار.»
در کلام بالا، واژه‌های پای و سر و دست مراعات نظیر دارند.
۲. در بیت زیر «ارغوان»، «سمن (یاسمن)»، «نرگس» و «شقایق» همگی گل هستند و حضرت حافظ به‌خوبی با آن‌ها مراعات نظیر ساخته است
ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد
چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد
۳. در بیت زیر از سعدی، ابر و باد و مه و خورشید و فلک از اجزای طبیعت هستند و آرایه مراعات نظیر ساخته‌اند:
ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند
تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
۴. در بیت زیر از حافظ، ابر بهار و سمن و سنبل و نسرین همه از عناصر بهارند:
رسم بدعهدی ایام، چو دید ابر بهار
گریه‌اش بر سمن و سنبل و نسرین آمد
۵. در بیت زیر از سعدی، بین واژه‌های سمن و بید از یک طرف و بین واژه‌های دکان و عطار از طرف دیگر، مراعات النظیر است:
باد بوی سمن آورد و گل و سنبل و بید
در دکان به چه رونق بگشاید عطار
۶. در رباعی زیر که از مهستی گنجوی است، نام چهار زمان، چهار گل، چهار شهر و چهار عنصر آورده شده است:
در مرو پرپر لاله آتش انگیخت
دی نیلوفر به بلخ در آب گریختدر خاک نشابور گل امروز آمد
فردا به هری باد سمن خواهد ریخت
۷. در بیت زیر از حافظ، بین داس و درو و مزرع و کشته که مربوط به کشاورزی و درو کردن هستند، مراعات نظیر وجود دارد:
مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو
یادم از کشته خویش آمد و هنگام درو
