ماه رجب یکی از ماه‌های حرام در تقویم اسلامی است که به عنوان ماهی مقدس و با فضیلت شناخته می‌شود. این ماه، فرصتی است برای تقویت روحیه معنوی و نزدیکی به خداوند. اعمال خاصی در این ماه وجود دارد که به دعا، عبادت و توبه اختصاص یافته است. از جمله این اعمال، روزه‌داری، نمازهای مستحب و خواندن دعاهای مخصوص است. همچنین، رجب به عنوان مقدمه‌ای برای ماه‌های پربرکت شعبان و رمضان به شمار می‌آید و اهمیت ویژه‌ای در زندگی معنوی مسلمانان دارد.
اهمیت اعمال ماه رجب
ماه رجب به عنوان یکی از ماه های حرام در اسلام، اهمیت ویژه ای دارد و زمان مناسبی برای تقویت ارتباط با خداوند است. اعمال این ماه، از جمله روزه ماه رجب و دعا، فرصتی برای توبه و پاکسازی روح فراهم می آورد. همچنین رجب به عنوان مقدمه ای برای ماه های شعبان و رمضان، نقش مهمی در آماده سازی روح و روان مؤمنان برای ورود به این ماه های پربرکت ایفا می کند. عبادت در این ماه به ویژه در شب های آن، موجب افزایش رحمت و برکت الهی می شود و فرصتی برای تقویت ایمان و نزدیکی به خداوند است.
فضیلت و برتری ماه رجب
ماه رجب به عنوان یکی از ماه های بزرگ اسلامی، فضیلت و برتری خاصی دارد که در متون دینی به آن اشاره شده است. این ماه به عنوان ماه توبه و رحمت، فرصتی برای مؤمنان فراهم می آورد تا با انجام عبادات و اعمال نیک، خود را به خداوند نزدیک تر کنند. از جمله ویژگی های برجسته رجب، این است که در آن، دعاها و استغفارها به ویژه مورد قبول واقع می شوند.
همچنین، شب های این ماه، به ویژه شب های 27 رجب، به عنوان شب های خاصی شناخته می شوند که در آن ها دعاها به آسمان می روند و برکات الهی نازل می شود. در نتیجه، رجب نه تنها فرصتی برای عبادت، بلکه زمان مناسبی برای بازنگری در رفتار و اصلاح نفس است.
بیشتر بخوانید: مجموعه پیام های تبریک حلول ماه رجب المرجب
مهم ترین اعمال ماه رجب کدامند؟
ماه رجب به عنوان یکی از ماه های بزرگ اسلامی، فضیلت و برتری خاصی دارد که در متون دینی به آن اشاره شده است. این ماه، به عنوان ماه توبه و رحمت، فرصتی برای مؤمنان فراهم می آورد تا با انجام عبادات و اعمال نیک، خود را به خداوند نزدیک تر کنند. از جمله ویژگی های برجسته رجب، این است که در آن، دعاها و استغفارها به ویژه مورد قبول واقع می شوند.
همچنین، شب های این ماه، به ویژه شب های 27 رجب، به عنوان شب های خاصی شناخته می شوند که در آن ها دعاها به آسمان می روند و برکات الهی نازل می شود. در نتیجه، رجب نه تنها فرصتی برای عبادت، بلکه زمان مناسبی برای بازنگری در رفتار و اصلاح نفس است.
- روز اول: مطابق برخی روایات، روز ولادت امام محمد باقر(ع) در سال ۵۷ هجری.
- روز سوم: روز شهادت امام علی‌النقی(ع) در سال ۲۵۴ هجری.
- روز دهم: روز ولادت امام محمدتقی(ع) طبق بعضی از روایات.
- روز سیزدهم: روز ولادت امیرالمومنین(ع) که روز پدر تلقی می‌شود.
- روز پانزدهم: روز وفات حضرت زینب کبری(س)، طبق برخی از روایات.
- روز هجدهم: روز وفات جناب ابراهیم، فرزند پیامبر اکرم(ص).
- روز بیست و پنجم: روز شهادت امام موسی‌بن‌جعفر(ع).
- روز بیست و ششم: روز وفات حضرت ابوطالب(ع)، مطابق برخی روایات.
- روز بیست و هفتم: بعثت پیامبر عظیم‌الشان اسلام حضرت محمد(ص).
اذکار ماه رجب
سه ماه متوالی رجب، شعبان و رمضان، ماه‌های پر فضیلتی هستند که ماه رجب در بین آن‌ها از امتیاز ویژه‌تری برخوردار بوده و عنوان «ماه خدا» را به آن داده‌اند.
اعمالی که در اینجا نوشته شده مختص روزه خاصی نیست بلکه در تمامی روزهای ماه رجب از اهمیت بالایی برخوردار است از جمله:
در تمام ماه رجب، این دعا را بخوانید:یا مَنْ یَمْلِکُ حَوآئِجَ السّآئِلینَ، ویَعْلَمُ ضَمیرَ الصّامِتینَ، لِکُلِّ مَسْئَلَة؛ ای که مالک حاجات خواستارانی و ای که نهاد خاموشان دانی برای هر خواسته ای، مِنْکَ سَمْعٌ حاضِرٌ وَجَوابٌ عَتیدٌ. اللّهُمَّ وَمَواعیدُکَ الصّادِقَةُ واَیادیکَ الفاضِلَةُ؛ از جانب تو گوشی شنوا و پاسخی آماده است خدایا به حق وعده های راستت و نعمت های بسیار، وَ رَحْمَتُکَ الواسِعَةُ فَاَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَآلِ محمد؛ و رحمت وسیعت از تو خواهم که درود فرستی بر محمّد و آل محمد، واَنْ تَقْضِیَ حَوائِجی لِلدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْء قَدیرٌ؛ و حوایج دنیا و آخرتم را برآوری که به راستی تو بر هر چیز توانایی.
و نیز به فرموده رسول خدا (ص):هر شخصی در ماه رجب 100 مرتبه بگوید «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذِی لا إلهَ إِلاّ هُوَ، وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ» و در آخر صدقه ای کنار بگذارد، خداوند مغفرت و رحمت و مغفرت در کارش نصیب می کند و هر کس 400 مرتبه آن را بگوید فضیلت شهیدان را دارد.
و نیز فرموده اند:هر شخصی هزار مرتبه «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه» در ماه رجب بگوید، حسنات و ثواب فراوانی از سوی خداوند بر او نوشته می شود.
در یکی از روایات نقل شده است :« هر کس در ماه رجب، در زمان صبح، 70 مرتبه و شب همچنین 70 مرتبه بگوید اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَ أَتُوبُ اِلَیْهِ و بعد از آن، دستان خود را بلند کرده و بگوید أَللّهُمَّ اغْفِرْ لی وَ تُبْ عَلَیَّ چنانچه در همان ماه رجب بمیرد،رضایت و خشنودی خداوند از آن او خواهد بود…».
در ماه رجب «سیّد بن طاووس» در «اقبال» فضیلت زیادی برای خواندن سوره «قل هو الله احد» نقل کرده است و از رسول خدا (ص) روایت کرده که هر کس در ماه رجب با نیتی خالص، 10 هزار بار سوره «قل هو الله احد» را بخواند، در حالی که مثل روزی که از مادر متولد شده و از گناه مبرا شده است وارد عرصه قیامت می شود و 70 فرشته از او استقبال کرده و به او وعده بهشت را می دهند.
همچنین از آن حضرت ذکر شده است که پاداش قابل توجهی برای هزار و یا صد بار خواندن سوره «قل هو الله احد» در این ماه در نظر گرفته شده است.
از رسول خدا (ص) در روایتی آمده است که آن حضرت فرمود:«هر که یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد و چهار رکعت نماز بخواند (هر دو رکعت با یک سلام) و در رکعت اول 100 مرتبه «آیة الکرسی» بخواند و در رکعت دوم 200 مرتبه «قل هو الله احد»، قبل از اینکه بمیرد خود را در بهشت نظاره می کند و یا حتی کسی دیگر جای او را در بهشت می بیند (و برای او تعریف می کند)».
از دیگر اعمال مهم ماه رجب ذکرها و دعاهای این ماه می‌باشد که عبارتند از:
هزار مرتبه گفتن ذکر «استغفر اللّه ذا الجلال و الإکرام من جمیع الذنوب و الآثام» که موجب غفران همه ی گناهان می‌شود.
قرائت ده هزار مرتبه یا هزار مرتبه سوره مبارکه توحید. در اعتبار آن، در روایتی ذکر شده است که: «کسى که هزار مرتبه آن را بخواند روز قیامت عمل هزار پیامبر و هزار فرشته را با خود به همراه مى‌آورد. و هیچکس نزدیکتر از او به خدا نخواهد بود مگر کسى که بیشتر از او آن را خوانده باشد. و ثواب خواندن این سوره در رجب چندین برابر سایر ایام است.» و نیز« سید بن طاووس» در کتاب اقبال، فضیلت بسیاری برای خواندن سوره ی توحید در ماه رجب نقل کرده است.
وی از قول رسول الله روایت کرده است که هر کس خالصانه و با نیت پاک در ماه رجب، ۱۰ هزار مرتبه سوره‌ی مبارک توحید را بخواند، هنگامی که وارد عرصه‌ی محشر شود در حالی که همچون روز تولد، طیب و پاک باشد، هفتاد فرشته به استقبالش آمده و مژده ی بهشت را به او خواهند داد.
گفتن ذکر «عظم الذّنب من عبدک فلیحسن العفو من عندک» در سجده‌های نمازهایی که در ماه رجب می خوانیم به تأسی از امام سجاد علیه السلام که این ذکر را در سجده های خود می‌گفتند.
بعد از هر نمازى این دعا را بخوانید:«یا من ارجوه لکلّ خیر و آمن سخطه عند کلّ شرّ، یا من یُعطى الکثیر بالقلیل یا من یُعطی من سئله یا من یُعطی من لم یسئله و من لم یعرفه تحنّنا منه و رحمه أعطنی بمسألتی إیّاک جمیع خیر الدّنیا و جمیع خیر الآخره و اصرف عنّی بمسألتی إیّاک جمیع شرّ الدنیا و شرّ الآخره فإنّه غیرُ منقوصٍ ما أعطیت و زدنی من فضلک یا کریم» سپس با دست چپ محاسن (صورت) خود را گرفته و انگشت سبابه دست راست خود را حرکت داده و با تضرع بگوید: «یا ذا الجلال و الإکرام یا ذا النّعماء و الجود یا ذا المنّ و الطّول حرّم شیبتی على النّار»
مره رجبیه
انجام عمره در ماه رجب، فضیلت‌های بسیاری دارد. طبق احادیث و روایات ائمه اطهار علیهم السلام، عمره در این ماه، فضیلتی هم ردیف حج تمتع دارد. همچنین طبق روایتی از رسول گرامی اسلام: «افْضل الْعمْره، عمْره رجب»؛ با فضیلت ترین عمره، عمره ی ماه رجب است.
اعمال مخصوص لیلة الرّغائب (شب آرزوها)
اولین شب جمعه ماه رجب را شب ارزوها یا لیلة الرغائب نامیده اند که فضیلت های زیادی برای آن در روایات آمده است.آن چنان که روایت داریم در این شب درهای رحمت الهی به روی زمینیان باز شده است و در بزم دعا و نیایش زمینیان عرشیان هم خود را رسانده و حضور پیدا کردند تا سهمی از این برکت ببرند.در روایتی که از رسول خدا درباره فضیلت ماه رجب بیان امده،حضرت فرمودند:«از اولین شب جمعه ماه رجب غافل نشوید که فرشتگان آن را «لیلة الرغائب» نامیدند.»
زنان هنگام از سوی رسول خدا (ص) اعمالی برای آن شب به این کیفیت بیان شد:«که روز پنج شنبه اول ماه را روزه بگیرید .و به محض سیدن شب جمعه، میان نماز مغرب و عشا 12 رکعت نماز بگذارید (هر دو رکعت به یک سلام) و در هر رکعت از آن، یک مرتبه سوره «حمد» و سه مرتبه «إنا انزلناه» و 12 مرتبه «قل هو الله احد» را بخوانید. پس از اتمام نماز 70 مرتبه بگویید:أللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد النَّبِیِّ الاُْمِّیِّ وَ عَلی آلِهِ آنگاه به سجده می روید و 70 بار بگویید:«سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ»و بعد سر از سجده برمی دارید و 70 بار می گویید:«رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ، إِنَّکَ أنْتَ العَلِیُّ الاْعْظَمُ» بار دیگر نیز به سجده بروید و 70 مرتبه بگویید:«سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ» آنگاه حاجتتان راکنید که ان شاءالله برآورده خواهد شد.
در فضیلت اعمال لیله الرغائب رسول خدا (ص) فرمود:«کسی که چنین نمازی را بخواند، خداوند همه گناهانش را بیامرزد…»
اعمال شب اول ماه رجب
شب اول ماه رجب یکی از چهار شبی می‌باشد که احیاء آن تاکید شده است.
ادعیه شب اول رجب
مستحب است هنگام رؤیت هلال ماه رجب این دعا خوانده شود: «اللّهُمَّ بارِكْ لَنا فِی رَجَبٍ وَ شَعْبانَ، وَ بَلِّغْنا شَهْرَ رَمَضانَ، وَ أَعِنَّا عَلَی الصِّیامِ وَ الْقِیامِ، وَ حِفْظِ اللِّسانِ، وَ غَضِّ الْبَصَرِ، وَ لا تَجْعَلْ حَظِّنا مِنْهُ الْجُوعَ وَ الْعَطَشَ»
و همچنین مستحب است انسان بعد از نماز عشا بگوید:اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِأَنَّكَ مَلِیكٌ، وَ أَنَّكَ عَلی كُلِّ شَيْ‌ءٍ مُقْتَدِرٌ ، وَ أَنَّكَ ما تَشاءُ مِنْ أَمْرٍ يَكُونُ، اللّهُمَّ إِنِّی أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، یا مُحَمَّدُ یا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی أَتَوَجَّهُ إِلَی اللَّهِ رَبِّی وَ رَبِّكَ لِيُنْجِحَ بِكَ طَلِبَتِی، اللّهُمَّ بِنَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ، وَ بِالأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ أَنْجِحْ طَلِبَتِی، و سپس حاجات خود را از خداوند درخواست کند.
شب اول
نمازهای شب اول ماه رجب
برای این شب نمازهایی نقل شده که در اینجا به دو نماز آسان در این شب اشاره می‌کنیم:
اول: بعد از نماز مغرب ده نماز دو رکعتی بخواند که در هر رکعت یک مرتبه سوره «فاتحه» و «اخلاص» خوانده شود،
از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم روایت شده است که فرمودند:
این نماز را روح‌الامین به من آموخته و کسی که آن را بجا بیاورد خود و خانواده و مال و فرزندانش محفوظ مانده و از عذاب قبر پناه داده می‌شود و از صراط، بدون حساب، مانند برق می‌گذرد.
دوم: دو رکعت نماز بعد از نماز عشا خوانده شود که در رکعت اول آن سوره «فاتحه» و «الم نشرح» را یک مرتبه، «قل هو اللّه احد»را سه مرتبه و در رکعت دوم سوره «فاتحه» و «الم نشرح» و«قل هو اللّه احد»و «معوذتین» را هر کدام یک مرتبه بخواند سپس تشهد خوانده و سلام دهد و بعد از آن سی مرتبه «لا اله إلا اللّه»گفته و سپس سی مرتبه بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم صلوات بفرستد.
پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
کسی که در شب اول ماه رجب این نماز را بخواند گناهان گذشته او آمرزیده شده و او مانند روزی می‌شود که از مادر متولد شده‌است.
اعمال شب اول ماه رجب
انجام اعمالی در این شب با ارزش، مورد سفارش است.
اول: از رسول خدا (ص) نقل شده است که به هنگام رویت هلال ماه رجب، این دعا را می‌خواند: اَللّهُمَّ اَهِلَّهُ عَلَیْنا بِالاَْمْنِ وَ الاْیمانِ، وَ السَّلامَةِ وَ الاِْسْلامِ، رَبّی وَ رَبُّکَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ؛ خدایا این ماه را بر ما نو کن به امنیت و ایمان و سلامت و دین اسلام پروردگار من و پروردگار تو (ای ماه) خدای عزوجل است.
همچنین از آن حضرت نقل شده است که وقتی هلال ماه رجب را می‌دید، می‌فرمودند: اَللّهُمَّ بارِکْ لَنا فی رَجَب وَ شَعْبانَ، وَ بَلِّغْنا شَهْرَ رَمَضانَ، وَ اَعِنّا عَلَی الصِّیامِ وَ الْقِیامِ، وَ حِفْظِ اللِّسانِ، وَ غَضِّ الْبَصَرِ، وَ لا تَجْعَلْ حَظَّنا مِنْهُ الْجُوعَ وَ الْعَطَشَ؛ خدایا برکت ده بر ما در ماه رجب و شعبان و ما را به ماه رمضان برسان و کمک‌مان ده برای گرفتن روزه و شب زنده‌داری و نگهداری زبان و پوشیدن چشم و بهره ما را از آن ماه تنها گرسنگی و تشنگی قرار مده.
دوم: غسل کردن؛ مرحوم «سیّد بن طاووس» می‌گوید در کتب «عبادات» روایتی از رسول خدا (ص) یافتم که آن حضرت فرمود: «هر کس درک کند ماه رجب را و در اول، وسط و آخر آن، غسل کند همانند روزی که از مادر متولد شده، از گناهان خارج گردد (و پاک شود.»)
سوم: زیارت امام حسین (ع) در این شب فضیلت بسیار دارد.
چهارم: بعد از نماز مغرب، ۲۰ رکعت نماز بخواند (هر دو رکعت به یک سلام) و در هر رکعت یک‌بار سوره «حمد» و یک‌بار سوره «توحید» بخواند. رسول خدا (ص) در پاداش این عمل فرمود: هر کس چنین کند، به خدا سوگند خودش، خانواده‌اش، مالش و فرزندانش محفوظ بمانند و از عذاب قبر پناه داده شود … و در قیامت به سرعت از صراط بگذرد.
پنجم: بعد از نماز عشاء، دو رکعت نماز به‌جا آورد، در رکعت اول «حمد» و «الم نشرح» را یک مرتبه و سوره «قل هو الله احد» را سه مرتبه بخواند و در رکعت دوم، سوره‌های «حمد»، «اَلَم نشرح»، «قل هو الله احد» و «معوّذتین» (سوره‌های ناس و فلق) را یک‌بار بخواند و پس از سلام ۳۰ مرتبه بگوید: «لا اله الاّ الله» و ۳۰ مرتبه «صلوات» بفرستد.
رسول خدا (ص) فرمود: کسی که این عمل را انجام دهد، خداوند گناهانش را می‌آمرزد و از گناه پاک می‌شود.
ششم: ۳۰ رکعت نماز بخواند (هر دو رکعت به یک سلام) در هر رکعت یک مرتبه «حمد» و یک مرتبه «قل یا ایّها الکافرون» و سه مرتبه «قل هو الله احد» را بخواند. در روایتی رسول خدا (ص) فرمود: هر مرد و زن مومنی چنین کند، خداوند تمام گناهان کوچک و بزرگ وی را می‌آمرزد و تا سال بعد، خداوند نامش را در فهرست «نمازگزاران» می‌نویسد و از نفاق پاک می‌شود.
هفتم: احیای شب اول ماه؛ «شیخ طوسی» در «مصباح المتهجّد» از امام صادق (ع) از جدش از امیرمؤمنان علی (ع) نقل کرده است که آن حضرت دوست داشت که در چهار شب از شب‌های سال، فارغ از هر چیز، به عبادت بپردازد. شب اول ماه رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان.
در حدیثی دیگر، از امام صادق (ع) نقل شده است که: «تا می‌توانی بر احیای شب‌های عید فطر، عید قربان و… شب اول رجب مراقبت کن.»
هشتم: خواندن دعایی که از امام جواد (ع) نقل شده است که فرمود: مستحب است انسان، در شب اول رجب، با این کلمات، دعا کند: اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِاَنَّکَ مَلیکٌ، وَاَنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْء مُقْتَدِرٌ، وَاَنَّکَ ما تَشآءُ مِنْ أَمْر یَکُونَ، خدایا از تو خواهم به‌واسطه آنکه تو فرمانروایی و تو بر هر چیز توانایی و تو هر کاری را بخواهی می‌شود.
اَللّهُمَّ اِنّی اَتَوَجَّهُ اِلَیْکَ بِنَبِیِّکَ مُحَمَّد نَبِیِّ الرَّحْمَةِ، صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، خدایا من بسویت رو کنم به‌وسیله پیامبرت محمد پیامبر رحمت درود تو بر او و آلش.
یا مُحَمَّدُ یا رَسُولَ اللهِ، اِنّی اَتَوَجَّهُ بِکَ اِلَی اللهِ رَبِّکَ وَرَبِّی لِیُنْجِحَ بِکَ طَلِبَتی، ای محمد ای رسول خدا براستی من به تو رو آورده‌ام برای رفتن به درگاه خدا پروردگار من و تو تا بلکه بوسیله تو حاجت روا گردم…
شب سیزدهم
امام صادق (ع) فرمود: «خداوند به این امت سه ماه ارزشمند عطا کرد که به امت‌های قبل نداده بود و آن ماه‌ها، رجب، شعبان و ماه رمضان است و سه شب نیز به این امت عنایت کرد که به امت‌های پیشین نداده بود و آن شب‌های سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم ماه است و همچنین سه سوره (بافضیلت و پرمحتوا) به این امت عطا کرد که به امت‌های سابق نداده بود و آن سوره‌های «یس»، «مُلک» و «توحید» است، از این رو هر کس که میان این سه فضیلت جمع کند، میان بهترین عطاهای این امّت جمع کرده است.»
از امام (ع) سوال شد: «چگونه می‌توان میان آن‌ها جمع کرد؟»، فرمود: «در لیالی بیض (سه شب مزبور) در این سه ماه نماز بخواند. به این نحو که «در شب سیزدهم، دو رکعت نماز بگزارد و در هر رکعتی پس از سوره «حمد» این سه سوره (یس، ملک و توحید) را بخواند و در شب چهاردهم، چهار رکعت نماز بگزارد (هر دو رکعت به یک سلام) و در هر رکعتی «حمد» و «یس» و «ملک» و «توحید» را بخواند و در شب پانزدهم، شش رکعت نماز بگزارد (هر دو رکعت به یک سلام) و همان سوره‌ها را در هر رکعت بخواند».
امام (ع) در فضیلت این نمازها فرمود: «هر کس چنین کند فضیلت این سه ماه را به دست آورده و خداوند همه گناهانش را جز شرک می‌آمرزد.»
روز سیزدهم ماه
روز سیزدهم ماه رجب مصادف با ولادت امیرالمؤمنین علی (ع) است و اولین روز از ایام البیض است. روزه گرفتن در این روز، و دو روز بعد، ثواب فراوانی دارد و هر کس که بخواهد عمل «امّ داوود» را بجا آورد باید این روز را روزه بگیرد.
روز چهاردهم ماه
روزه گرفتن در این روز پاداش فراوانی دارد. در روایتی از رسول خدا (ص) می‌خوانیم: «هرکس که روز چهاردهم ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند پاداشی به وی عنایت کند که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه بر قلبی خطور کرده باشد…»
شب نیمه ماه
این شب، شب ارزشمندی است که چند عمل در آن وارد شده است:
- اول: غسل
- دوم: احیای آن شب به عبادت که فضیلت بسیار دارد.
- سوم: زیارت امام حسین (ع) که زیارت آن حضرت در شب و روز نیمه رجب مورد تأکید قرار گرفته است.
- چهارم: شش رکعت نماز بگزارد (هر دو رکعت با یک سلام) و در هر رکعتی «حمد» و «یس» و «ملک» و «توحید» را بخواند.
- پنجم: بجا آوردن ۳۰ رکعت نماز که در هر رکعت یک مرتبه «حمد» و ۱۰ مرتبه سوره «توحید» را بخواند، در روایتی از رسول خدا (ص) پاداش فراوانی برای این نماز ذکر شده است.
- ششم: ۱۲ رکعت نماز (هر دو رکعت به یک سلام) و در هر رکعت یک بار «حمد» و یک بار «سوره» را می‌خوانی و پس از پایان نمازها هر یک از سوره‌های «حمد»، «فلق»، «ناس»، «توحید» و «آیة الکرسی» و همچنین سوره «قدر» را چهار مرتبه می‌خوانی و پس از آن، چهار مرتبه می‌گویی: سُبْحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لاَ اِلهَ إِلاَّ اللهُ وَاللهُ اَکْبَر، سپس می‌گویی: أللّهُ أللّهُ رَبِّی، لا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً، ما شاءَ اللهُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظیمِ.
روز نیمه رجب
روز مبارکی که در آن چند عمل وارد شده است:
- غسل کردن.
- زیارت امام حسین (ع)؛ در روایتی از محمد بن ابی نصر نقل شده است که از امام رضا (ع) سوال کردم: «در چه ماهی زیارت امام حسین (ع) بهتر است؟» فرمود: «در نیمه رجب و نیمه شعبان».
- بجا آوردن نماز جناب سلمان (همان گونه که در اعمال روز اوّل ماه رجب گذشت.)
اعمال امّ داوود
از مهم‌ترین اعمال روز نیمه رجب، عمل «امّ داوود» است که به گفته علاّمه مجلسی: «شیخ صدوق»، «شیخ طوسی» و «سیّد بن طاووس» (ره) به سندهای معتبر آن را نقل کرده‌اند. این عمل برای برآمدن حاجات و رفع اندوه و غم، حل مشکلات و دفع ظلم ستمگران بسیار مؤثر است. (و به گفته «علامه مجلسی»، در کتاب «زاد المعاد»، بارها تجربه شده است.)
شب بیست و هفتم ماه رجب (شب مبعث)
شب مبعث از شب‌های مهم سال و بسیار ارزشمند است و اعمالی برای این شب نقل شده است:
اوّل: غسل کردن در این شب مستحب است.
دوم: «شیخ طوسی» در کتاب «مصباح المتهجّد» روایتی را از امام جواد (ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «در ماه رجب، شبی است که از تمام آنچه که خورشید بر آن می‌تابد بهتر است و آن شب، شب «بیست و هفتم» ماه رجب است که در صبح این شب، رسول خدا(ص) به رسالت مبعوث گردید و از شیعیان ما هر کس در آن شب عملی را انجام دهد، پاداش آن به اندازه عمل ۶۰ سال خواهد بود.»
از آن حضرت سوال شد: چه عملی در آن شب بهتر است؟
فرمود: پس از نماز «عشا» وقتی که خوابیدی، پیش از نیمه شب، یا پس از نیمه آن از خواب برمی‌خیزی و ۱۲ رکعت نماز می‌خوانی، در هر رکعتی، سوره «حمد» و یک سوره از سوره‌های کوچک مفصل را می‌خوانی. آنگاه در هر دو رکعتی که سلام نماز را دادی، می‌نشینی و هفت مرتبه سوره «حمد» و هفت مرتبه «معوّذتین» (سوره فلق و ناس) و سوره‌های «توحید» و «کافرون» و سوره «قدر» و «آیة الکرسی» را هر کدام هفت مرتبه می‌خوانی. آنگاه هر حاجتی که داری از خداوند طلب کن.
سوم: ۱۲ رکعت نماز است که نحوه آن در اعمال شب نیمه رجب بیان شد.
چهارم: زیارت حضرت امیرمؤمنان علی (ع) در این شب، از افضل اعمال است. برای آن حضرت، در این شب سه زیارت نقل شده است.
روز بیست و هفتم ماه
بیست و هفتم رجب، روز مبعث است که روز بسیار شریف و با ارزشی است. در روایتی از امام صادق (ع) روز مبعث به عنوان شریف‌ترین اعیاد یاد شده است. در هر حال بزرگان برای این روز، اعمالی ذکر کرده‌اند:
اول: غسل کردن در این روز مستحب است.
دوم: روزه. این روز در میان روزهای سال یکی از چهار روزی است که روزه گرفتن آن فضیلت بسیار دارد و پاداش فراوانی برای آن نقل شده است. در روایتی از امام صادق (ع) می‌خوانیم: «هر کس در روز بیست و هفتم رجب روزه بگیرد، خداوند برای او پاداش روزه ۷۰ سال را می‌نویسد».
سوم: زیاد صلوات فرستادن. در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده است که: «در این روز روزه می‌گیری و بر محمد و آلش زیاد صلوات می‌فرستی.»
چهارم: زیارت رسول خدا و امیر مؤمنان (علیهما السلام) است.
پنجم: ۱۲ رکعت نماز است. از «ریّان بن صلت» نقل شده است که هنگامی که امام محمد تقی (ع) در بغداد بود، روز نیمه رجب و روز بیست و هفتم رجب را روزه می‌گرفت و همه ملازمان و یاران آن حضرت نیز روزه گرفتند. آنگاه به ما فرمودند، ۱۲ رکعت نماز بجا آوریم (هر دو رکعت به یک سلام) که در هر رکعت، «حمد» و «سوره‌ای» بخوانیم و هنگامی که نمازها به پایان رسید، هر یک از سوره‌های حمد، توحید و معوّذتین (فلق و ناس) را چهار مرتبه بخوانیم، آنگاه چهار مرتبه گفته شود: لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ واللهُ اَکْبَرُ، وَسُبْحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ، وَ لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ؛ و چهار مرتبه: اَللهُ اَللهُ رَبِّی لا اُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً و چهار مرتبه: لا اُشْرِکُ بِرَبّی اَحَداً.
ششم: ۱۲ رکعت نماز دیگر. «شیخ طوسی» از حسین بن روح (رحمه الله) روایت کرده است که در این روز ۱۲ رکعت نماز بجا می‌آوری و در هر رکعت حمد و هر سوره‌ای که خواستی می‌خوانی و پس از هر دو رکعت و سلام نماز، می‌خوانی: اَلْحَمْدُ للهِِ الَّذی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً، وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فی الْمُلْکِ، وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَکَبِّرْهُ تَکْبیراً، یا عُدَّتی فی مُدَّتی یا وَلیّی فی نِعْمَتی، یا غِیاثی فی رَغْبَتی، یا نَجاحی فی حاجَتی یاحافِظی فی غَیْبَتی، یاکافِیَّ (کافِیَ) فی وَحْدَتی، یااُنْسی فی وَحْشَتی اَنْتَ السّاتِرُ عَوْرَتی فَلَکَ الْحَمْدُ، وَ اَنْتَ الْمُقیلُ عَثْرَتی فَلَکَ الْحَمْدُ وَاَنْتَ الْمُنْعِشُ صَرْعَتی فَلَکَ الْحَمْدُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاسْتُرْ عَوْرَتی، وَ آمِنْ رَوْعَتی، وَ اَقِلْنی عَثْرَتی، وَ اصْفَحْ عَنْ جُرْمی، وَتَجاوَزْ عَنْ سَیِّئاتی فی اَصْحابِ الْجَنَّةِ، وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذی کانُوا یُوعَدُونَ.
وقتی که نماز و دعا پایان یافت، هر یک از سوره‌های حمد، اخلاص، معوّذتین، کافرون، انّاانزلناه و آیة الکرسی را هفت مرتبه می‌خوانی. سپس هفت بار می‌گویی: لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ واللهُ اَکْبَرُ، وَسُبْحانَ اللهِ وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ و آنگاه هفت مرتبه می‌گویی: اَللهُ اَللهُ رَبِّی لا اُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً. پس از آن، هرچه از خدا می‌خواهی طلب نما.
هفتم: دعایی است که وقتی امام موسی بن جعفر (ع) را در روز ۲۷ رجب سال ۱۷۹ هجری از مدینه به سوی بغداد حرکت دادند، آن را خواند: یا مَنْ اَمَرَ بِالْعَفْوِ وَالتَّجاوُزِ، وَضَمَّنَ نَفْسَهُ الْعَفْوَ وَالتَّجاوُزَ، یا مَنْ عَفی وَتَجاوَزَ، اُعْفُ عَنّی وَتَجاوَزْ یا کَریمُ، اَللّهُمَّ وَقَدْ اَکْدَی الطَّلَبُ، وَاَعْیَتِ الْحیلَةُ وَالْمَذْهَبُ، وَدَرَسَتِ الاْمالُ، وَانْقَطَعَ الرَّجآءُ اِلاَّ مِنْکَ، وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ…
روز آخر ماه
در این روز، نماز جناب سلمان را بجا می‌آوری. همچنین روزه نیز در این روز پاداش فراوان دارد، امام رضا (ع) فرمود: «هر کس روز آخر ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند گناهانش را می‌آمرزد».
در فضیلت این ماه
ماه رجب یکی از ماه‌های حرام است که آغاز و ادامه جنگ در آن با دشمنان اسلام حرام است (مگر جنگ دفاعی) و جنایات نیز در این ماه‌ها (ماه‌های حرام) دیه سنگین‌تری دارد.
پیغمبر اکرم (ص) ماه رجب را «ماه أصَبّ» نامیده‌اند زیرا رحمت خدا در این ماه بر امت فرو می‌ریزد.
از روایات متعددی که درباره روزه‌های ماه رجب حتی یک روز از آن وارد شده است، اهمیت فوق‌العاده این ماه و عبادت و خودسازی در آن کاملا روشن می‌شود که در اینجا به گوشه‌ای از آن اشاره می‌شود:
۱- مرحوم «شیخ صدوق» به سند معتبر از امام صادق (ع) نقل می‌کند که یکی از یاران آن حضرت در اواخر ماه رجب خدمت‌شان رسید. چون نظر مبارک امام (ع) به او افتاد، فرمودند: آیا در این ماه روزه گرفته‌ای؟ عرض کرد: نه. فرمودند: آن قدر ثواب از تو فوت شده است که اندازه آن را کسی جز خدا نمی‌داند. این ماه، ماهی است که خداوند آن را بر سایر ماه‌ها برتری بخشیده و احترام آن را عظیم شمرده و برای روزه داشتن آن، پاداش‌های مهمی قرار داده است. آن مرد عرض کرد: آیا اگر در بقیه این ماه روزه بدارم، به بخشی از ثواب می‌رسم؟ امام (ع) فرمودند: آری. سپس ثواب‌های مهمی برای کسی که فقط روز آخر ماه یا دو روز آخر ماه یا سه روز آخر ماه را روزه بدارد، بیان فرمودند؛ مانند نجات از سکرات مرگ، عذاب قبر و لغزش بر صراط و شداید قیامت و نایل شدن به برائت و رهایی از آتش دوزخ.
۲- در حدیث دیگری آمده است: «رجب» نام نهری است در بهشت، از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‌تر. هر کس یک روز از این ماه را روزه بدارد، از آن می‌نوشد.
۳- در حدیث دیگری از رسول خدا (ص) می‌خوانیم که هر کس یک روز از این ماه را روزه بگیرد، خشنودی عظیم خدا را به دست آورده است، خشم الهی از او دور می‌شود و درهای جهنم به روی او بسته خواهد شد.
۴- هر کس سه روز از این ماه را که پنج‌شنبه و جمعه و شنبه باشد روزه بگیرد، فضیلت بسیار دارد و همچنین در سایر ماه‌های حرام. در روایتی از رسول خدا (ص) آمده است: هرگاه کسی نتواند در این ماه روزه بگیرد، هر روز ۱۰۰ مرتبه این تسبیحات را بخواند، تا ثواب روزه آن را دریابد: «سُبْحانَ اللهِ الْجَلیلِ، سُبْحانَ مَنْ لا یَنْبَغِی التَّسْبیحُ اِلاَّ لَهُ، سُبْحانَ الاَْعَزِّ الاَْکْرَمِ، سُبْحانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّةَ وَهُوَ لَهُ اَهْلٌ منزه است خدای بزرگ، منزه است آن که تنزیه و تسبیح جز برای او شایسته نیست، منزه است خدای برتر و کریم‌تر، منزه است آنکه لباس عزت در بر دارد و شایسته آن است.»
از مجموع احادیث بالا و دیگر احادیث به خوبی روشن می‌شود که این ماه، ماه تهذیب نفوس و خودسازی و آغاز یک دوره جدید سیر و سلوک الی الله است که از ماه رجب آغاز و به ماه مبارک رمضان منتهی می‌شود. خوشا به حال آنان که قدر و منزلت این سه ماه را بدانند و از آن بهره کافی ببرند.