در اسلام، موضوع “عاق فرزند نسبت به والدین” و “عاق والدین نسبت به فرزند” هر دو از مسائل بسیار مهم و حساس به شمار می‌روند. در هر دو حالت، آیات قرآن و روایات پیامبر اسلام و اهل بیت (علیهم‌السلام) تأکید دارند که احترام و محبت متقابل بین والدین و فرزندان باید به‌شکل کامل و با نهایت ادب و انصاف باشد. درصورت عاق از هرکدام از طرفین، عواقب و نتایجی به دنیال خواهد داشت که در ادامه این مطلب از دیبامگ، به تفصیل به این مسئله پرداخته می‌شود.
عاق فرزند و والدین از نظر اسلام
در اسلام، احترام به والدین از واجبات و اصول اخلاقی بسیار مهم است و نافرمانی از والدین، حتی اگر در قالب کوچک‌ترین بی‌احترامی باشد، به شدت مورد نکوهش قرار گرفته است. قرآن کریم در آیه 23 سوره «الإسراء» به‌طور مستقیم به این مسأله اشاره می‌کند:
«و پروردگارت دستور داده است که جز او را نپرستید و به والدین نیکو برخورد کنید. اگر یکی از آنها یا هر دو در دوران پیری نزد تو رسیدند، به‌هیچ‌وجه به آنها «اف» مگو و از آنها بی‌اعتنایی نکن، بلکه با گفتاری محترمانه و دل‌نشین با آنها سخن بگو.»
این آیه، حتی گفتن “اف” (که نشان‌دهنده ناخرسندی و بی‌حوصلگی است) به والدین را نیز ممنوع کرده و نشان می‌دهد که بی‌احترامی به والدین در اسلام به‌شدت نکوهش شده است.
در روایات اسلامی نیز آمده است که یکی از بزرگ‌ترین گناهان، عاق والدین است. امام علی (علیه‌السلام) در این‌باره می‌فرمایند:
«عاق والدین، یکی از بزرگ‌ترین گناهان است و هیچ‌گاه خداوند از آن راضی نخواهد بود.»
عاق فرزند می‌تواند به شکل‌های مختلفی ظهور پیدا کند:
- بی‌احترامی کلامی: مانند حرف زدن با زبان بی‌ادبانه یا طعنه و کنایه.
- عدم توجه به نیازهای والدین: در دوران پیری، ناتوانی یا بیماری، بی‌توجهی به نیازهای جسمی و روحی والدین.
- ترک حمایت مالی: در صورتی که فرزند قادر باشد، باید والدین را در مسائل مالی کمک کند.
- دوری از والدین: بی‌توجهی به ارتباط‌های عاطفی و قطع تماس با والدین به‌ویژه در دوران پیری.
عاق والدین نسبت به فرزند
اگرچه عاق فرزند نسبت به والدین از منظر اسلام به‌طور واضحی ممنوع است، اما در مورد عاق والدین نسبت به فرزند نیز در اسلام توجه و دقت بسیاری وجود دارد. وظیفه والدین در تربیت فرزند بسیار سنگین است و آنها باید برای تربیت فرزندانی صالح و شایسته، تلاش کنند.
در قرآن کریم، مسئولیت والدین در تربیت فرزند به‌شدت مورد تأکید قرار گرفته است. در سوره «التحریم »، خداوند از والدین می‌خواهد که در تربیت فرزندان خود دقت کنند:
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود را و خانواده‌تان را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ‌ها هستند، حفظ کنید.»
این آیه نشان می‌دهد که والدین باید از همان ابتدا، فرزند خود را در مسیر درست تربیتی قرار دهند تا در آینده موجب رنج و عذاب نشوند. در روایات نیز آمده است که والدین باید در امر آموزش و پرورش فرزند خود دقت کنند و از بی‌توجهی به مسائل تربیتی، اخلاقی و دینی او پرهیز کنند.
نتایج عاق کردن در اسلام
عاق فرزند نسبت به والدین و عاق والدین نسبت به فرزند در اسلام هر دو عواقب منفی و سنگینی دارند که در دنیا و آخرت خود را نشان می‌دهند. برخی از نتایج این رفتارها به شرح زیر است:
الف) عواقب عاق کردن والدین:
خشم خداوند: یکی از مهم‌ترین عواقب عاق والدین، خشم خداوند است. در بسیاری از روایات آمده است که خشم والدین به‌معنای خشم خداوند است. پیامبر اسلام (صلى‌الله‌عليه‌وآله) فرمودند:
«راضی‌بودن خداوند در راضی بودن والدین است و خشم خداوند در خشم والدین است.»
(الکافی، ج 2، ص 413)
نقص در رزق و برکت: یکی از پیامدهای عاق والدین، کاهش رزق و برکت در زندگی است. در روایت آمده است که عاق والدین سبب کاهش روزی و بروز بلاها در زندگی فرد می‌شود.
آسیب به جامعه: عاق فرزند نه تنها خانواده را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه به‌طور کلی بر سلامت اجتماعی نیز اثر منفی دارد. احترام به والدین از ارزش‌های بنیادی در یک جامعه اسلامی است.
سختی در زندگی: در برخی از روایات، آمده است که خداوند به کسی که والدین خود را اذیت کند، در زندگی سختی می‌دهد و از او دور می‌شود.
بیشتر بخوانید: شکستن دل فرزند در اسلام | نتیجه عاق پدر و مادر توسط فرزند
آیا والدین هم مورد عاق فرزندان قرار میگیرند؟
زید بن علی از امام سجاد (ع) ( طایفه زید پیروان این زید بودند از فرزندان امام سجاد ) و امام سجاد (ع) از امام حسین (ع) نقل می کند : جدم پیامبر فرمود : همان گونه که فرزند در صورت نافرمانی عاق پدر و مادر می شود، پدر و مادر هم در صورت آزار فرزند، عاق آنها می شوند. خدا رحمت کند پدر و مادری را که به فرزندشان کمک کنند که به آنها نیکی نماید.
سوال کردند : یعنی چگونه ؟
فرمود : کارهایی که در توان اوست از او بپذیرند و آن چه از عهده اش بر نمی آید از او طلب نکنند ( اولین حق فرزند ).
یعنی این که او را به بدی متهم نکنند، نگویند بچه ما بد است شاید واقعا در توانش نیست.
وقتی پدر و مادر عاق شدند قیامت خدا مقابل اولاد آنها را نگه می دارد و هر چه از اعمال خوب پدر و مادر هست به اولاد می دهند تا جایی که اولاد راضی شود.
– دومین حق فرزند بر پدر و مادر این است که با او بد رفتار نکنند، به خاطر محبت داشتن به یک اولاد، دیگر اولاد را به بدی متهم نکنند، پدر و مادری که به فرزندشان حرف غیر شایسته می زنند مورد عاق اولاد واقع می شوند. اگر آنها فحاشی کنند و فرزند سکوت کند و جواب ندهد اجرش مضاعف است.
بعد پیامبر می فرماید : زیرا برای کافر شدن اولاد همین بس که قطع رحم کند یا عاق والدین شود.
در روایتی داریم: سه کس هستند که روز رستاخیز خداوند از آنها عوضی نمی پذیرد عاق و منت گذار و کسی که تقدیر را تکذیب کند.
امام علی (ع) حق فرزند بر پدر را سه چیز می داند: نام نیک گذاردن و ادب آموزی و آموزش قرآن. (نهج البلاغه، قصار 391، فیض الاسلام) پیامبر اکرم (ص) در روایتی حق فرزند بر پدر را نام نیک نهادن و علم آموزی و فراهم کردن زمینة ازدواج دانسته اند. (میزان الحکمه، ج 4، ص 3679) در روایت دیگر شغل و کار مناسب نیز از حقوق فرزندان یاد شده است. (بحارالانوار، ج 71، ص 85)
زید بن علی از جدش علی او هم از پیامبر (ص) روایت می کند که پیامبر اکرم (ص) فرمود: “پدر و مادر را نیز عُقوق فرزندان می باشد و عاق فرزندان می شوند چنانچه فرزندان عاق پدر و مادر می شوند.”
نتیجه عاق کردن فرزند
عاق کردن، اگر از سوی فرزند صورت گیرد، می‌تواند پیامدهای بسیار ناگواری برای والدین به همراه داشته باشد که در نهایت به عذاب ابدی منجر خواهد شد. به عبارت دیگر، همان‌طور که عاق فرزند موجب می‌شود او در آخرت عذاب ببیند و نتیجه نافرمانی خود را تجربه کند، عاق والدین نیز عواقب مشابهی دارد. والدینی که به دلیل بی‌مسئولیتی خود مشمول عاق فرزندشان می‌شوند، عذاب ناشی از ناتوانی در قبال فرزند را خواهند چشید.