از نظر قرآن، مومنان دارای نوری الهی هستند که موجب حیات واقعی آنان است. این نور الهی موجب می‌شود تا شخص مومن در میان مردمان به‌گونه‌ای خودنمایی کند که بیانگر حیات معنوی اوست؛ چنانکه این نور موجب می‌شود تا شخص مومن، بتواند مردم‌شناس باشد و بداند با هرکسی چگونه رفتار کند و ضمن در امان ماندن از آسیب و شرور آنان، امکان رفتار مناسب و صحیح و مقبول را نیز برای مومن فراهم می‌آورد.
نور مومنان در قرآن
قرآن کریم درباره گفتگوی مؤمنان و منافقان در روز قیامت می فرماید: «یوم تری المؤمنین و المؤمنـات یسعی نورهم بین أیدیهم و بأیمـ’نهم بشر’کم الیوم جنـات تجری من تحتها الانهـ’ر خـ’لدین فیها ذ’لک هو الفوز العظیم* یوم یقول المنـ’فقون و المنـ’فقـ’ت للذین ءامنوا انظرونا نقتبس من نورکم قیل ارجعوا ورآءکم فالتمسوا نورا؛
روزی میرسد که ای رسول ما تو می بینی که نور مردان مؤمن و زنان مؤمنه، در مقابل و روبروی آنها و از طرف راست آنها در حرکت و شتاب است.»
البته این نور خود آنهاست که قبل از اینکه هرجا بروند در جلوی آنان نورشان در حرکت است، و بواسطه این نور تاریکی ها و عقبات راه های قیامت را در جلوی پای خود روشن می بینند. همانطور که مؤمنین در دنیا اعمالی انجام میدهند و آنها را جلو میفرستند و پس از آن خود به آخرت میروند، این نور در قیامت که تجلی گاه اعمال است نیز جلوی آنها در حرکت است.
مؤمنان، از مصاديق نور براى هدایت انسان‌ها:
«… مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ …؛.. و مَثَل نورش همانند چراغدانى است….»
«مثل نوره» يعنى نور مؤمن.
روشن شدن راه مومنان
درخشش نور مؤمنان، موجب روشن شدن راه ايشان، از پيش رو و سمت راست آنان، در قيامت:
۱. «يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ يَسْعى نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ ...؛(اين پاداش) در روزى است كه مردان و زنان با ايمان را مى‌نگرى كه نورشان پيشِ‌رو و در سمتِ راستشان بسرعت حركت مى‌كند….»
۲. «... يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ ...؛در آن روزى كه خداوند پيامبر و كسانى را كه با او ايمان آوردند خوار نمى‌كند؛ اين در حالى است كه نورشان پيشاپيش آنان و از سوى راستشان در حركت است….»
نورانیت چهره مومنان
نورانى بودن و درخشندگى چهره انسان‌هاى پاك و خداترس، در قيامت:
«وَ أَمَّا مَنْ جاءَكَ يَسْعى • وَ هُوَ يَخْشى • وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ؛ ما كسى كه به سراغ تو مى‌آيد و كوشش مى‌كند، و از خدا ترسان است، چهره‌هايى در آن روز گشاده و نورانى است.»
«يسفر» به معناى درخشش و روشن شدن است و إسفار مختص به رنگ است و «مُسفره» به درخشنده و نور دهنده تفسير شده است.
فرشتگان رحمت، مؤمنین را بدین قسم بشارت میدهند که: امروز در بهشت هائی از درختان انبوه و سر به هم آورده که در زمین آن نهرهائی جاری است وارد می شوید! و در آنجا مخلد و بطور دوام خواهید ماند! و این یک کامیابی و بهره و فوز عظیمی است*
در آن روز مردان منافق و زنان منافقه به مؤمنین میگویند: به ما نظری بیفکنید تا ما از نور شما بهره ای برگیریم! در پاسخ به آنان گفته می شود: شما به پشت خود برگردید، و از آنجا تقاضای نور را بنمائید!» (حدید/ 12-13)، یعنی در آخرت برای منافقین نور نیست. آنانکه با خود در آخرت نور آوردند، آن را از دنیا آوردند.
منافقین در قیامت
اما منافقین در قیامت در ظلمات محضند، و در عقبات تاریک و کوره راههای سخت و صعب گرفتارند. در عقبات و کوره راههائی که به مجرد یک لغزش در ته دره جهنم واقع میشوند و خواهند شد، نه نور خارج هست که آنها را به راه هدایت کند و نه نور باطن خود آنها: «ظلمـ’ت بعضها فوق بعض؛ ظلمت به روی ظلمت، ظلمت های متراکم و انبوه، آنان را احاطه میکند» (نور/ 40).
این منافقین و منافقات به مردان مؤمن و زنان مؤمنه میگویند: شما به ما نظر بیندازید تا ما از نور شما اقتباس کنیم، یعنی قبسی برداریم، مشعلی بگیریم، پرتوی از این نور به ما عائد گردد: «انظرونا نقتبس من نورکم».
پاسخ می آید که: شما به پشت سر خود (به دنیا) برگردید! و از آنجا نور بیاورید! «قیل ارجعوا ورآءکم فالتمسوا نورا». اینجا کسی نور بدست نمی آورد؛ آن کس که نور دارد، از دنیا با خود آورده است، و خود شما باید نور داشته باشید که ندارید. آن مؤمنین و مؤمناتی را که ملاحظه می کنید نور دارند، آنها نور را با خود از دنیا آورده اند؛ نور خود آنهاست.
مؤمنین در دریاهائی از آب رحمت خدا شناورند، و منافقین تشنه یک جرعه آب؛ بنابراین: «و أن الله لیس بظلام للعبید؛ خداوند نسبت به بندگان خود ستم روا نمیدارد» (آل عمران/ 182). حجت را بر تمام افراد بشر تمام میکند: «و ما کنا معذبین حتی ‘ نبعث رسولا؛ و ما عذاب کننده نبوده ایم تا وقتی که رسولی بفرستیم» (الاسراء/ 15).
منافقین چون کلام رسول الله را نپذیرفتند، و از طرف دیگر با خدعه و حیله که همان نفاق است دست به خرابکاری میزدند، در درک أسفل از آتش مکان دارند؛ تقاضای نور هم می کنند کسی به آنان اعتنا نمی کند. و اما مؤمنان «لهم أجرهم و نورهم؛ پیوسته نور آنها و أجر آنها با خود آنهاست» (حدید/ 19). هر کس به اندازه سعه و ظرفیت ایمانی خود از عالم نور بهره مند است.