زیارت یکی از سنت‌های مهم در بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیان است که مردم به دلایل مختلف روحانی، معنوی و فرهنگی به مکان‌های مقدس سفر می‌کنند. در اسلام، زیارت اماکن مذهبی همچون حرم‌های ائمه معصومین (ع) به‌عنوان فرصتی برای نزدیکی به خداوند، طلب برکات و آرامش روحی در نظر گرفته می‌شود. مردم با نیت‌های مختلف همچون دعا، استغفار و شفا، به این سفرها میروند تا علاوه بر ارتقاء ایمان خود، در فضایی معنوی و روحانی به آرامش برسند. در این مقاله از دیبامگ، به بررسی دلایل و اهمیت زیارت پرداخته خواهد شد.
مردم چرا به زیارت میروند؟
زنده‌ترین و مؤثرترین روش برای شناخت و برقراری ارتباط عاطفی و فکری با ائمه اطهار، زیارت است. زیارتنامهها، به ویژه زیارت‌نامه‌های مأثور و معتبر، به عنوان یک مدرسه آموزشی در زمینه امامت و ولایت عمل می‌کنند. این متون، آثار و برکات اهل بیت را معرفی کرده و راه‌های دوستی و محبت به آنها را آموزش می‌دهند. همچنین، تأثیر زیادی در ایجاد ارتباط نزدیک با امام معصوم و اولیای الهی دارند، به گونه‌ای که زائر احساس می‌کند هیچ‌کس به انسان نزدیک‌تر، مهربان‌تر، داناتر و تواناتر از کسی که زیارت می‌شود، نیست.
مردم به زیارت میروند به دلایل مختلف روحانی، فرهنگی و اجتماعی. از منظر دینی، زیارت مکان‌های مذهبی همچون حرم‌های ائمه معصومین (ع) و سایر شخصیت‌های مقدس، به‌عنوان فرصتی برای نزدیکی به خداوند و دریافت برکات معنوی شناخته می‌شود.
علاوه بر این، زیارت‌ها فرصتی برای دعا و استغفار، شفا یافتن از بیماری‌های روحی و جسمی، و تقویت ایمان فردی محسوب می‌شوند. بسیاری از مردم با نیت طلب رحمت، برکت، یا رفع مشکلات زندگی به زیارت ائمه و امامان معصوم میروند.
از جنبه اجتماعی، زیارت می‌تواند به‌عنوان یک تجربه مشترک مذهبی میان افراد خانواده، دوستان یا جماعت‌های دینی باشد که باعث تقویت روابط انسانی و همبستگی اجتماعی می‌شود. زیارت به‌طور کلی علاوه بر جنبه‌های مذهبی، یک فعالیت فرهنگی است که باعث حفظ و انتقال سنت‌های دینی و فرهنگی میان نسل‌ها می‌شود.
دلایل مشروعیت زیارت قبور اولیاء دین (علیهم السلام)
قرآن: وَاللَّذَانِ يَأْتِيَانِهَا مِنكُمْ فَآذُوهُمَا ۖ فَإِن تَابَا وَأَصْلَحَا فَأَعْرِضُوا عَنْهُمَا ۗ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ تَوَّابًا رَّحِيمًا.
هر گاه آنان زمانى بر خويش ستم كرده‌اند،]اى رسول خدا [نزد تو بيايند و استغفار كنند و پيامبر براى آنان طلب آمرزش كند. خداوند را توبه‌پذير و رحيم خواهند يافت.
آیه کریمه فوق به صراحت بیان می‌کند هر زمان که مؤمنین مرتکب گناهی شدند، باید نزد رسول گرامی اسلام بروند تا او برای آنها طلب آمرزش کند.
روايات
احاديث بسيارى به طرق مختلف و با مضمونهاى گوناگونى درباره جواز و استحباب زیارت رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و اولیاء دین (علیهم السلام) وارد شده است که به دو روایت از آقا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) اشاره می شود:
۱- هر كس قبر مرا زيارت كند، شفاعتش بر من لازم مى‌گردد.
۲- هر كس حجّ گزارد و قبر مرا بعد از وفاتم زيارت كند، مانند كسى است كه در حياتم مرا زيارت کرده است.
عمل اصحاب
يكي ديگر از دلايل در جواز زيارت قبر پیامبر گرامي اسلام و قبور اولياي الهي (علیهم السلام) عمل اصحاب آن حضرت است كه از نظر اهل‌سنت، عمل آنان حجيّت دارد. كه به برخي از آنان اشاره ميكنيم:
الف) فاطمه زهرا (سلام الله علیها) دختر آقا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هميشه قبر حضرت حمزه را هر جمعه زيارت مى‌كرد آنجا نماز میخواند و گریه میکرد.
ب) عايشه همسر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به زيارت قبر برادرش به مكه ميرفت و كسي کار او را خلاف شرع نمی‌دانست.
ج) بلال مؤذن آقا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در عهد عمر بن‌خطاب در شهر شام اقامت داشت. شبى در خواب پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را ديد كه به وى فرمود: اى بلال، این چه ظلمى است که در حق من روا داشته‌اى؟ آيا وقت آن نرسيده است كه مرا زيارت كنى؟ از خواب بيدار شد. ناراحتى و ترس سراسر وجودش را فرا گرفته بود. با سرعت وسایل سفر را بست و بر مركبش سوار شد و به طرف مدينه حركت نمود. وقتى به شهر مدينه رسيد، كنار قبر آقا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد در حالي‌كه گريه مي‌كرد صورت خود را بر قبر حضرت ماليد. در اين هنگام امام حسن و امام حسين را ديد كه به طرف قبر جدشان مى‌آيند. آن دو عزيز را در آغوشش گرفت و غرق بوسه ساخت.
عقل سلیم مى‌گويد تعظيم كسى‌كه خداوند تبارك و تعالى او را بزرگ داشته است، نيكو است و زيارت نیز نوعى تعظيم است.
زیارت آگاهانه و خواندن زیارتنامهها با توجه و حضور قلب می‌تواند تأثیر قابل توجهی در اصلاح افراد داشته باشد که به چند نکته اشاره می‌شود:
بیعت کردن:
رفتن به زیارت به معنای بیعت و ایجاد عهد و پیمان وفاداری به عقاید و افکار و راه و مذهب کسی است که مورد زیارت قرار می‌گیرد. زیارت آگاهانه موجب تقویت معنویت، تثبیت ایمان و عقیده و تحکیم رابطه با خلفا و اولیای الهی می‌شود.
امام‌شناسی:
زیارتنامهها به نوعی نشانه‌نامه‌ای برای شناخت امامان هستند. با رفتن به زیارت اولیای الهی و خواندن زیارتنامه، فرد به خود یادآوری می‌کند که الگوها و اسوه‌های واقعی برای دین‌داری و دستیابی به اهداف آفرینش و زندگی سعادتمند چه کسانی هستند. برای رسیدن به سعادت و هدایت، باید از امام معصوم پیروی کرد. شناخت حق امام به معنای آگاهی از این است که امام حجت و برهان الهی برای مردم است. هرچه معرفت بیشتر باشد، تأثیر اصلاحی خواندن زیارتنامه در افراد نیز بیشتر خواهد بود. انسان در حین خواندن زیارتنامه درمی‌یابد که علاوه بر احترام به مقام والای امامت و ولایت، باید در تمامی عرصه‌های معنوی، اجتماعی، اخلاقی، اعتقادی، فرهنگی و سیاسی از امام پیروی کند.
اصلاح اعتقادی:
نقش دیگری که قرائت زیارتنامهها ایفا می‌کند، اصلاح اعتقادی است. زیرا خواندن این زیارتنامهها، دو اصل از اصول دین یعنی تولی (ابراز محبت و ارادت به ائمه معصومین و دوستانشان) و تبرّی (دشمنی با دشمنان اهل بیت) را روشن می‌سازد. این موضوع در بخشی از زیارت جامعه کبیره که می‌فرماید: «موال لكم و لأوليائكم و مبغض لأعدائكم…» به وضوح بیان شده است. تولی و تبرّی از ارکان اعتقادی هر زیارت‌نامه‌ای به شمار میروند. برای حفظ سلامت روحی و قلبی از آسیب‌های ناشی از دوری از اهل بیت، زائر باید این دو اصل را در خود زنده نگه دارد تا رفتارهای عملی‌اش دچار آسیب نشود و به اعتقاداتش لطمه‌ای وارد نگردد. بهترین راه برای ایجاد و تثبیت ارتباط روحی، خواندن زیارت‌نامه‌های اهل بیت است.
آشنایی با سیره ائمه:
زیارت همچنین زائر را ترغیب و تحریک می‌کند تا با سنت و سیره امام معصوم، شیوه زندگی، روابط و معاشرت‌ها، روش تربیت و… آشنا شود. در زیارت‌نامه‌هایی مانند زیارت عاشورا، با عباراتی چون: «اللهمّ اجعل محياي محيا محمد و آل محمد و مماتي ممات محمد و آل محمد» این موضوع بیان می‌شود و در زیارت امیرالمؤمنین نیز با عبارت «اللهمّ انّي احيي على ما حيّ عليه مولاي امير المؤمنين علي بن ابي طالب و اموت على ما مات عليه» به همین نکته اشاره شده است.
طهارت روح انسان در پرتو زیارت:
همان‌طور که پاکی و نظافت از آلودگی‌های ظاهری برای زندگی طبیعی انسان ضروری و حتمی است، پاکی از آلودگی‌ها و زشتی‌های باطنی نیز با فطرت و دین انسان هماهنگ است. این امر به انسان کمک می‌کند تا خود را از شرور نفس و زشتی‌های درونی از یک سو و گناهان از سوی دیگر پاک کند.
ولایت ائمه معصومین به عنوان عاملی برای پاکی و طهارت شناخته می‌شود. در زیارت امیرالمؤمنین آمده است: «صلى الله على روحك و بدنك طهر طاهر مطهر من طهرٍ طاهرٍ و مطهرٍ». در اینجا امام به عنوان طاهر و مطهر معرفی می‌شود، زیرا او می‌تواند کدورت‌ها و ویژگی‌های اخلاقی، اعتقادی و رفتاری را از بین ببرد، همان‌طور که آب منبع حیات و زندگی طبیعی و پاک‌کننده آلودگی‌هاست.
دوری از اهل بیت، بر اساس این زیارتنامه و خواندن آنها، افکار و آرمان‌ها را هم‌راستا می‌کند و دل‌ها را به یکدیگر نزدیک می‌سازد. در زیارت‌هاست که انسان درمی‌یابد اهل بیت نه تنها منبع علم و حکمت الهی هستند، بلکه جایگاه رحمت الهی نیز به شمار می‌آیند و می‌توانند شفیع ما در درگاه خداوند باشند.