یکی از پرسش‌های مهم در زمینه نماز و جبران نمازهای قضا، این است که آیا می‌توان با خواندن نماز نفل که برای ان روایت و حدیث وجود دارد، نمازهای قضا شده را جبران کرد؟ درصورت صحیح بودن این موضوع، نحوه خواندن این نماز چگونه است؟ چند رکعت است و چه خواصی دارد؟
پاسخ به این سوالات، به ویژه برای کسانی که تعداد زیادی نماز قضا بر گردن دارند، اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مقاله از دیبامگ، به بررسی این موضوع از منظر فقه اسلامی می‌پردازیم و ضمن بررسی انواع نماز نفلف نحوه خواندن آن و بطورکلی جزئیات مامل نماز نفل به این سوال پاسخ می‌دهیم که آیا نماز نفل برای نمازهای قضا شده کفایت می‌کند یا خیر. با ما در دیبامگ همراه باشید تا با دیدگاهی روشن‌تر به این مسئله نگاه کنیم.
فلسفه نماز نفل چیست؟
نماز نفل که از نمازهای مستحبی می باشند خواندنشان در زمان های مشخص تاکید شده است اما اگر شخصی آن را در زمان خاص خودش نخواند و قضا شد خواندن نماز قضای آن واجب نمی باشد.
علمای دینی اهل سنت، این نمازها را بر طبق سیره زندگی رسول اکرم (ص) سفارش کرده‌اند و نمازهای بسیاری برای خواندن معرفی کرده اند که معروفترین آنها نمازهای تحیه المسجد، اوابین، تحیه الوضو و صلاه التسبیح می باشند.
نماز نفل در اهل سنت چیست؟
پیامبر گرامی اسلام (ص) علاوه بر نمازهایی که در قرآن کریم به آنها اشاره شده است، نمازهای دیگری نیز برپا می‌کردند.
حضرت محمد (ص) برخی از این نمازها را به طور منظم و بدون ترک و برخی دیگر را به صورت گاه‌به‌گاه اقامه می‌نمودند. هدف از برپایی این نمازها، نزدیکی هرچه بیشتر به خداوند متعال بوده است. این دو نوع نماز به نام‌های “نمازهای موکد” و “نمازهای غیر موکد” شناخته می‌شوند.
انواع نماز نفل و روش خواندن آنها
نمازهای نفل یا غیر موکد شامل انواع مختلفی هستند. در این بخش از مقاله، به معرفی چند نوع از نمازهای نفل می‌پردازیم:
- نماز نفل قبل از نماز عصر
این نماز شامل چهار رکعت است و باید قبل از اقامه نماز عصر خوانده شود. همچنین، این نماز با یک سلام به پایان می‌رسد.
- نماز نفل بعد از نماز مغرب
این نماز شامل شش رکعت است و مانند سایر نمازهای روزانه با رکوع و سجده اقامه میشود.
- نماز نفل قبل از خواب
این نماز نیز چهار رکعت دارد.
- نماز نفل بعد از خواب
نماز نفل بعد از نماز عشاء (خفتن) چهار رکعت است و در مجموع، نماز خفتن شامل هشت رکعت نماز نفل می‌باشد.
نماز نفل چند رکعت دارد؟
نماز نفل شامل 12 رکعت است که به توصیه و تشویق پیامبر (ص) و صحابه ایشان خوانده میشود. این 12 رکعت بعد از نمازهای واجب به صورت زیر توصیه شده است: 2 رکعت قبل از فجر، 4 رکعت قبل از ظهر، 2 رکعت بعد از ظهر، 2 رکعت بعد از مغرب و 2 رکعت بعد از عشاء.
ابن عمر روایت کرده است که گفت: “من از پیامبر اکرم (ص) ده رکعت را حفظ کردم: دو رکعت قبل از ظهر، دو رکعت بعد از آن، دو رکعت بعد از مغرب در خانه، دو رکعت بعد از عشاء در خانه و دو رکعت قبل از نماز فجر.”
نماز نفل چه خواصی دارد؟
در مورد خواص نماز نفل بیان شده است که اگر فردی به طور مداوم چهار رکعت نماز قبل از نماز ظهر و چهار رکعت بعد از آن را به جا آورد، آتش جهنم بر او حرام خواهد شد.
علاوه بر این، در منبعی دیگر ذکر شده است که هر کس دو رکعت قبل از نماز صبح، چهار رکعت قبل از ظهر و دو رکعت بعد از آن، همچنین دو رکعت پس از نماز مغرب و دو رکعت پس از نماز عشاء را بخواند، برای او در بهشت خانه‌ای ساخته میشود.
نمازهای نفل در چه زمان‌هایی باید اقامه شوند؟
انسان می‌تواند در هر زمان از شبانه‌روز نماز نفل بخواند، به جز در اوقاتی که اسلام از نماز خواندن در آن نهی کرده است. این اوقات به عنوان زمان عبادت کافران شناخته می‌شوند و در این زمان‌ها تنها می‌توان نماز فرض قضا و یا نفل‌هایی که دارای سبب خاصی هستند، مانند تحیة المسجد، را اقامه کرد. این حکم فقط مربوط به نماز است، اما در مورد دعا و ذکر خداوند، هیچ محدودیتی وجود ندارد و می‌توان در هر لحظه دعا و ذکر کرد.
زمان‌هایی که خواندن نماز نفل در آنها ممنوع است:
• از پس از نماز صبح تا زمانی که خورشید طلوع کند و کمی در آسمان بالا برود. شریعت این ارتفاع را به اندازه یک نیزه تعیین کرده است که در مناطق معتدل تقریباً 20 دقیقه پس از طلوع خورشید اتفاق می‌افتد. (در لحظه طلوع خورشید)
• زمانی که خورشید در بالای سر قرار می‌گیرد و به صورت عمود بر زمین می‌تابد، تا قبل از زوال آن. این مدت زمان بسیار کوتاهی است و قبل از شروع وقت ظهر می‌باشد. (قبل از نماز ظهر)
• از پس از نماز عصر تا غروب خورشید.
نماز نفل برای نمازهای قضا شده
در برخی منابع غیر معتبر ذکر شده است که خواندن نماز آخرین جمعه ماه رمضان به عنوان نماز نفل برای جبران نمازهای قضا می‌تواند به جای تمامی آنها محسوب شود.
آورده شده است که؛ اگر نماز قضا بر عهده دارید، حضرت رسول (ص) فرمودند: هر کس که نماز قضا بر ذمه‌اش باشد، باید قبل از ظهر جمعه آخر ماه رمضان چهار رکعت نماز بخواند.
این نماز به دو سلام انجام میشود و در هر رکعت بعد از سوره حمد، یک بار آیة‌الکرسی و ۱۵ بار سوره «کوثر» خوانده میشود.
ثواب این نماز معادل ۲۰۰ سال نماز قضا است، در حالی که در روایتی دیگر از آن حضرت، ثواب آن ۴۰۰ سال و از امیرالمؤمنین ۶۰۰ سال ذکر شده است. وقتی از حضرت رسول (ص) پرسیدند که مردم در آخرالزمان بیشتر از ۱۰۰ سال عمر نمی‌کنند، ایشان فرمودند: نماز قضاهای پدر و مادر و نزدیکان او را جبران می‌کند. پس از اتمام نماز، این دعا را بخوانید:
بسم الله الرحمن الرحیم
یا سامِعَ الصَّوتِ یا جامِعَ الفوَتْ یا مُحْیَ الْعِظام بَعْدَ الْمَوتْ صَلِّ عَلی مُحمَّد و آل مُحمَّد وَاجْعَل لی فَرَجالی وَمَخْرَجاً مِمّا اَنَا فیهِ اِنَّکَ تَعْلَمَ وَاَنْتَ تَقْدِرَ وَلا اَقدِر وَاَنْتَ عَلّامُ الْغُیوب یا واهِبَ العْطَا یا غافرَ الْخطا یا یاسُبّوُح یا قُدّوُس یا رَبَّ الْمَلائَکَةِ وَالرّوح رَبِ غْفِرْ وَرْجَمْ وَتَجاوَرزْعَمّا تَعَلَمْ اِنَّکَ اَنْتَ العَلِیُّ الَاعْظَمْ یا ساتِرَ الْغُیوُب یا کاشِفَ الکُروُب یا غافِرَ الذَنُوبَ یا ذَالْجَلالِ وَالِاکْرام برحمتک با ارحم الراحمین
آیا خواندن نماز نفل برای نمازهای قضا شده صحت دارد؟
بر اساس بررسی‌هایی که در منابع معتبر روایی شیعه انجام شده، این روایت یافت نشد.
اگر فرض کنیم چنین روایتی وجود داشته باشد، محتوای آن با سایر روایات معتبر و قطعی در تضاد است. زیرا روایات متعددی بر «وجوب قضاء ما فات کما فات» تأکید دارند؛ به این معنا که قضاء نمازی که فوت شده باید به همان شکل که از دست رفته، انجام شود. به عنوان مثال، اگر نماز دو رکعتی بوده، باید دو رکعت قضا شود و اگر شکسته بوده، باید به همان صورت قضا گردد. بنابراین، هیچ چیز دیگری نمی‌تواند جایگزین نمازهای قضا شده شود.
حتی اگر سند این روایت صحیح باشد، منظور این است که ثواب نمازهای قضا را دارد، نه اینکه جای آن را پر کند. به عنوان مثال، در مورد برخی اعمال گفته شده که ثواب حج را دارد، اما این به معنای آن نیست که اگر فرد مستطیع باشد، نیازی به رفتن به حج ندارد.
سوال:
من حدیثی از پیامبر بزرگوار اسلام (ص) مشاهده کردم که در آن به نمازی اشاره شده است که در آخرین جمعه ماه رمضان خوانده میشود و ذکر شده که اگر کسی آن را به جا آورد، تمام نمازهای قضا، حتی نمازهای قضا برای والدین، ادا میشود. آیا این حدیث معتبر است و آیا انجام این نماز به جای نمازهای قضا کفایت می‌کند؟
پاسخ:
از نظر شرعی و بر اساس فتوای فقهای اسلام، نماز قضا تنها با خواندن و به جا آوردن آن از ذمه انسان ساقط میشود و هیچ راه دیگری برای رفع این تکلیف وجود ندارد. روایات صحیح و متعددی بر این موضوع دلالت دارند.
اگر روایتی در تضاد با این حکم قطعی وجود داشته باشد، در برابر این روایات معتبر و متعدد قرار می‌گیرد و نمی‌تواند با آنها مقابله کند. به عبارت دیگر، از نظر علمای اصول، چنین روایتی اعتبار خود را از دست می‌دهد و نمی‌توان به آن توجه کرد. در این موارد، باید روایت مخالف را نادیده گرفت یا به گونه‌ای توجیه کرد که با اصول و معیارهای شناخته شده دینی سازگار باشد.