همه ی ما میدانیم که ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات به عنوان گنجینه‌های ارزشمند حکمت و تجربیات نسل‌های گذشته، همواره در انتقال مفاهیم و ارزش‌های فرهنگی نقش مهمی داشته‌اند. نوروز و بهار نیز از این قاعده مستثنی نیستند و در بین ایرانیان و یا سایر ملت ها، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌هایی وجود دارد که به طرز زیبا و دلنشینی به این دو پدیده مهم اشاره می‌کنند.
بنابراین در این بخش از دیبامگ تلاش کردیم تا با گردآوری مجموعه ای از ضرب المثل ها و اصطلاحات ایرانی و غیر ایرانی و حتی طنز، به استقبال بهار و نوروز برویم.
ضرب المثل ایرانی درباره عید نوروز و بهار
سالی که نکوست از بهارش پیداست
معنی و مفهوم: مفهوم اساسی آغاز هر فعالیت، نشان‌دهنده پایان آن فعالیت است. نتیجه این کار از همان ابتدا قابل مشاهده است. در واقع، چیزی یا کاری که پایان و نتیجه‌اش از همان آغاز مشخص باشد. در برخی مواقع گفته میشود که کاری به خوبی پیش می‌رود، به ویژه برای کارهایی که نتیجه‌شان از ابتدا معلوم است.
…..
بزک نمیر بهار میاد، کـُمبـُزه با خیار میاد
معنی و مفهوم: به معنای ارائه وعده‌های بی‌پایه و اساس است. به زبان ساده و عامیانه، یعنی به بز علوفه ندادن و وعده رسیدن فصل بهار با خربزه، طالبی و خیار را دادن. این عبارت به مفهوم دادن وعده‌های دور و نامشخص با زبانی شیرین و دلنشین اشاره دارد که به دلیل عدم تحقق وعده‌ها در زمان حال، به وجود می‌آید.
…..
با یک گل بهار نمی‌شود
معنی و مفهوم: برای انجام هر کاری، صرفاً این که یک نفر وظیفه‌اش را به درستی انجام دهد، کافی نیست. لازم است که همه ما، با توجه به سهم و نقشی که داریم، بهترین عملکرد خود را ارائه دهیم و وظایف‌مان را به درستی انجام دهیم. تقریبا معادل این ضرب المثل مثل «یک دست صدا ندارد» است.
…..
به هوای بهار و حال بچه اعتمادی نیست
معنی و مفهوم: افرادی که فریب هوای گرم بهار را می‌خورند، ممکن است با کمی تغییر در جریان هوا دچار سرماخوردگی شوند و این موضوع می‌تواند به مشکلات جدی‌تری منجر شود. به همین دلیل، نباید به این وضعیت اعتماد کرد و فراموش کردن لباس گرم توصیه نمی‌شود. از طرف دیگر، با کوچک‌ترین تغییر در وضعیت کودکان، حال آنها به سرعت تغییر می‌کند. با توجه به اینکه اسهال یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در کودکان در گذشته بوده و بسیاری از آنها به خاطر این بیماری جان خود را از دست می‌دادند، گفته می‌شد که به هوای بهار و وضعیت بچه‌ها نباید اعتماد کرد.
…..
پس از سی سال، نوروز به روز شنبه افتاد.
معنی و مفهوم: این عبارت در موقعیت‌هایی به کار می‌رود که فردی کاری را برخلاف میل باطنی‌اش انجام دهد. گاهی نیز به عنوان نماد خوش‌یمنی تلقی میشود.
نوروز یکی از جشن‌های باستانی ایرانیان است. در گذشته، اقوام مختلف در زمان عید نوروز هدایایی برای پادشاه یا رئیس خود می‌آوردند. یکی از این اقوام، قوم یهود بودند. طبق سنت قدیمی، هرگاه نوروز به روز شنبه می‌افتاد، رئیس یهودیان باید علاوه بر هدایای معمول، چندین درهم نیز به آن اضافه کرده و به پادشاه تقدیم می‌کرد.
به نظر می‌رسد این کار با اکراه و تحت فشار انجام می‌شد. بنابراین، این ضرب‌المثل به معنای این است که دوباره فلانی قرار است تحت فشار و در تنگنا قرار بگیرد!
…..
جوجه پاییزه قصد دارد سر جوجه بهاره کلاهی بگذارد.
معنی و مفهوم: این ضرب‌المثل زمانی به کار می‌رود که فردی تازه‌وارد بخواهد بر فردی با تجربه و کهنه‌کار فریب بزند. از آن‌جا که مرغ در فصل‌های گرم معمولاً «کرچ» میشود، جوجه پاییزه چندان وجود واقعی ندارد و احتمالاً به همین دلیل از این کنایه استفاده شده است.
…..
از نسیم بهار بهره‌مند شو
معنی و مفهوم: نسیم بهاری، نسیم سازندگی است. این باد طراوت و زندگی را به خاک و طبیعتی که مرده و بی‌جان است، می‌بخشد و دوباره آن را سرسبز می‌کند. این پدیده در روح انسان نیز رخ می‌دهد. به نظر می‌رسد دل‌های مرده و گاهی کدر، با ورود فصل بهار زنده می‌شوند و جان تازه‌ای می‌گیرند. این ضرب‌المثل به نوعی به مضمون قرآنی اشاره دارد که می‌فرماید: «ما زندگان را از دل مردگان و مردگان را از دل زنده بیرون آوردیم.» (یخرج الحی من المیت و مخرج المیت من الحی).
بیشتر بخوانید: شعر درباره بهار از سعدی؛ ۱۷ شعر کوتاه و بلند سعدی در وصف بهار و نوروز
ضرب المثل های طنز نوروزی
همه را برق می گیرد ، ما را بته چهارشنبه سوری
یکی را توی فروشگاه راه نمی دادند ،
سراغ « ماهی سفید » شب عید را می گرفت.
کسی که به تعطیلات عید می رود ، فکر بلیت برگشتش را هم می کند.
مرا به پسته نوروز امید نیست ، تخمه آفتابگردان برسان
صدتا سفره ی هفت سین ، بچینید ، یکیش سکه ندارد.
کارد و چنگال هفت دست ، میوه و شیرینی هیچی
اصطلاحات ایرانی درباره بهار و عید نوروز
مثل ابر بهار
معنی و مفهوم: این ضرب‌المثل به باران ابرهای بهاری اشاره دارد و نشان‌دهنده فراوانی آن‌هاست. به همین دلیل، وقتی کسی به طور مداوم اشک می‌ریزد و هیچ‌گاه اشک‌هایش متوقف نمی‌شود، گفته میشود که او مانند ابرهای بهاری که باران زیادی دارند، اشک می‌ریزد. به عبارت دیگر، زمانی که فردی در جایی نشسته و به آرامی اشک می‌ریزد و اشک‌هایش به طور مداوم از چشمانش سرازیر میشود، مردم می‌گویند: او مانند ابر بهار اشک می‌ریزد و چشمانش پر از اشک و آب است.
…..
«سیاه بهار» یا «گدابهار»
معنی و مفهوم: به وضعیت‌هایی اشاره دارد که ناشی از خشکسالی، سیل، یا بارش‌های غیرمناسب و زیاد برف و باران است. کافی بود در فصول پاییز و زمستان بارش برف و باران به میزان کافی انجام نشود تا خطر کم‌آبی برای کشاورزی دیم به وجود آید. در این شرایط، «قحط و غلا» نتیجه این خشکسالی خواهد بود و کمبود میوه‌ها و غلات، افزایش قیمت آنها را به دنبال خواهد داشت. در اینجا، عبارت «سیاه بهار» به خوبی مصداق پیدا می‌کند.
…..
بهار خواب
معنی و مفهوم: امروزه در عرصه ساختمان‌سازی، اصطلاح «بهار خواب» دیگر وجود ندارد. اما در گذشته، یکی از لذت‌بخش‌ترین خواب‌ها، خوابیدن در بهار خواب در هوای دلپذیر بهار بود.
اکثر بهار خواب‌ها به سمت حیاط خانه‌ها قرار داشتند و آن دسته از بهار خواب‌هایی که به خیابان مشرف بودند، به دلیل سکوت حاکم بر شهر، خواب را مختل نمی‌کردند. اما خوابیدن در بهار خواب رو به حیاط، به ویژه اگر زیر حوض خانه واقع شده بود، تجربه‌ای خاص و دلنشین داشت.
بسیاری از بهار خواب‌ها در فصل بهار و تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفتند و با طلوع آفتاب، سحرخیزی به سراغ افراد می‌آمد.
…..
بهار عمر
معنی و مفهوم: این اصطلاح، به دوره جوانی و شکوفایی اشاره دارد، و از زیبایی و طراوت بهار برای توصیف این دوران استفاده می‌کند.
…..
سال دیگر ، سیزده به در ، خونه شوهر ، بچه بغل
معنی و مفهوم: در 13 بدر دختران و پسران دم بخت سبزه ها را گره می زدند و آرزو می کردند تا در سال جدید تشکیل خانواده دهند و شعر ” سال دیگه ، سیزده به در ، خونه شوهر ، بچه بغل ” را می خواندند.
ضرب المثل غیر ایرانی درباره بهار
باران‌های آوریل گل‌های مه را می‌آورد
(April showers bring May flowers)
معنی و مفهوم: ماه آوریل(چهارمین ماه از ماههای میلادی و از ۱۲ فروردین شروع میشود و در ۱۰ اردیبهشت تمام میشود)، که به طور یک دوره بارانی است، جای خود را به ماه می(این ماه از ۱۱ اردیبهشت شروع میشود و در ۱۰ خرداد به پایان می‌رسد.) می دهد، زمانی که گل ها به دلیل آبی که توسط باران های آوریل در اختیار آنها قرار می گیرد، شکوفا می شوند. درواقع معنی این ضرب المثل بریتانیایی این است که، یک دوره ناراحتی یا سختی می تواند زمینه را برای دوره ای از شادی و لذت فراهم کند.
مهم نیست زمستان چقدر طول بکشد، بهار حتماً خواهد آمد
(No matter how long the winter, spring is sure to follow)
معنی و مفهوم: این ضرب‌المثل به مفهومی مشابه با امید و صبر اشاره دارد. حتی در شرایط سخت و دشوار (مانند زمستان)، تغییرات بهتری در راه هستند (مانند آمدن بهار). در نهایت، دوران سخت تمام میشود و دوران خوب و خوش می‌آید
با یک پرستو بهار نمی‌شود
(One swallow doesn’t make a summer)
معنی و مفهوم: یک نشانه خوب به تنهایی کافی نیست و نباید بر اساس یک اتفاق مثبت، نتیجه‌گیری کلی کرد.