شب‌های قدر، شب‌هایی هستند که در قرآن کریم از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و به عنوان شب‌هایی که مقدرات سال آینده تعیین می‌شود، شناخته شده‌اند. این شب‌ها، شب‌های بسیار با برکت و پرفضیلت هستند که در آن، درهای رحمت الهی به روی بندگان باز می‌شود و فرصت مغفرت و بخشش فراهم می‌آید.
اگرچه شیعیان مراسم و اعمال خاصی در شب‌های قدر دارند، اما اهل سنت نیز به این شب‌ها اهمیت فراوانی قائل‌اند و در این شب‌ها به عبادت و دعا می‌پردازند.
در این مقاله از دیبامگ، به بررسی اعمال شب قدر از دیدگاه اهل سنت و نظرات آنها درباره این شب‌های مبارک خواهیم پرداخت. اعمالی که در این شب‌ها انجام می‌دهند، هرچند ممکن است با برخی تفاوت‌ها در جزئیات با شیعیان متفاوت باشد، اما در نهایت هدف همه مسلمانان در شب قدر، جلب رحمت الهی و استغفار از گناهان است.
دیدگاه اهل سنت درباره شب قدر
شب قدر، شبی پر از برکت و فضیلت است که در قرآن کریم به عنوان “بهتر از هزار ماه” توصیف شده است. مسلمانان در سراسر جهان، از جمله اهل سنت، این شب را با دعا، نیایش و تلاوت قرآن گرامی می‌دارند. در حالی که شیعیان معتقدند شب قدر مشخصاً در یکی از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم یا بیست و سوم ماه رمضان واقع شده، اهل سنت عموماً بر این باورند که این شب در یکی از شب‌های طاق (فرد) دهه‌ی آخر ماه رمضان قرار دارد.
آنچه مهم است پذیرش اجماعی بر وجود چنین شبی و فیض مستمر و جاری‌ای است که خداوند در این شب از آسمان نازل می‌کند. منبع این توافق، آیات قرآن کریم است و اختلاف نظرها ناشی از برداشت‌های متفاوت از این آیات است که در میراث حدیثی هر دو فرقه نفوذ کرده است.
در روایات منابع سنی، بیشترین تأکید بر برگزاری مراسم احیا در شب‌های بیست و سوم و بیست و هفتم است. اگرچه این موضوع تنها در منابع ذکر شده، اما در عمل امروزه بیشتر بر شب بیست و هفتم تأکید می‌شود و اعمال ویژه و مؤکد شب قدر به‌ویژه در میان اهل سنت در این شب انجام میگیرد.
از دیدگاه اهل سنت، تأکید و یقین «ابیّ بن کعب» در روایتی که در صحیح مسلم نقل شده، مبنی بر اینکه «ابی قسم یاد کرده است که شب قدر شب بیست و هفتم است؛ زیرا بر اساس روایت پیامبر، در بامداد شب قدر، خورشید با کم‌فروغی و بدون پرتوهای قوی طلوع می‌کند»، می‌تواند به روایات دیگر مانند روایت عایشه که می‌گوید: «شب قدر را در شب بیست و هفتم جستجو کنید» و سایر روایات مشابه پیوند داده شود. در این صورت، احتمال وجود شب قدر در شب بیست و هفتم تقریباً به اندازه احتمال آن در شب بیست و سوم خواهد بود.
به هر حال، روایات معتبر از اهل سنت و شیعه به طور مشترک به اهمیت شب بیست و سوم اشاره میکنند.
با بررسی این آیات و روایات، مشخص می‌شود که اهل سنت هیچ گونه تردیدی در مورد وجود شب قدر ندارند و برای این شب‌ها مراسم خاصی برگزار میکنند. در مورد نحوه برگزاری این مراسم و شیوه‌های برگزاری شب‌های قدر در میان اهل سنت نیز اطلاعاتی وجود دارد.
اعمال شب قدر اهل سنت
یکی از مهم‌ترین فعالیت‌ها در شب قدر برای اهل سنت، ختم قرآن است. به این صورت که آنها از آغاز ماه رمضان هر شب دو یا سه جز از قرآن را تلاوت میکنند تا بتوانند در شب‌های قدر، قرآن را به پایان برسانند و در آخرین شب قدر این کتاب آسمانی را ختم کنند. همچنین، جلسات ختم قرآن در محله‌های مختلف برگزار می‌شود و هر محله در یکی از شب‌های قدر این عمل را انجام می‌دهد.
برگزاری افطاری‌های بزرگ با حضور ۶ تا ۷ هزار نفر در این شب‌ها نیز بسیار متداول است و پس از ختم قرآن، سفره‌های افطار برای روزه‌داران آماده می‌شود.
یکی دیگر از سنت‌های اهل سنت در شب‌های قدر، اعتکاف است. بسیاری از روزه‌داران اهل سنت در دهه سوم این ماه مبارک به مساجد محله‌های خود می‌روند تا اعتکاف کنند. در روایات اهل سنت آمده است که از هر محله و منطقه‌ای باید تعدادی از افراد در این شب‌ها به مسجد برای اعتکاف حاضر شوند. در این دهه، افرادی که به اعتکاف می‌پردازند، مردم هر منطقه غذایی که خود تهیه کرده‌اند را به مسجد می‌آورند تا به معتکفان تقدیم کنند.
در بسیاری از اعمال، شیعه و اهل سنت اشتراکاتی دارند، مانند خواندن نماز شب قدر، قرائت دعای جوشن کبیر و انجام نماز قضا. اما آئین برسرگرفتن قرآن مختص اهل سنت نیست. در این شب‌ها، مردم بیشتر به استغفار پرداخته و دعاهایی برای بخشش گناهان خود میخوانند.
لازم به ذکر است که برگزاری مراسم شب قدر در میان اهل سنت در مناطق مختلف، تفاوت‌هایی دارد. به عنوان مثال، آئین‌هایی که ذکر شد، مربوط به مذهب حنفی در مناطق ترکمن صحرا است، در حالی که در میان شافعی‌ها در کردستان، این آئین به شکل دیگری برگزار می‌شود. با این حال، هدف تمامی این مناسک یکسان است و آن هم استغفار و طلب بخشش از گناهان است.
در شب‌های قدر، پس از اقامه نماز عشاء، هشت رکعت نماز تراویح به جا آورده می‌شود که در این هشت رکعت، هشت صفحه از قرآن تلاوت می‌گردد؛ به عبارت دیگر، در هر رکعت یک صفحه از قرآن خوانده می‌شود. پس از استراحت و افطار، نماز تراویح دوباره آغاز می‌شود و در این مرحله بیست رکعت دیگر اقامه می‌شود. پس از اتمام این بیست رکعت نیز یک جز از قرآن تلاوت می‌شود.
در منطقه کردستان، دعای جوشن کبیر خوانده نمیشود، اما کتاب دعای دلایل الخیرات و صلوات نامه پیامبر را مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین دعای قنوت را نیز قرائت میکنند که این دعا بسیار طولانی است و به این صورت اجرا می‌شود:
در سه رکعت نماز وتر، در رکعت آخر قنوت را میخوانند که حدود ۱۵ دقیقه به طول می‌انجامد و شامل دعاهایی از قرآن و حدیث است. در شب‌های فرد دهه سوم ماه رمضان، مراسم اعتکاف برگزار می‌شود، اما این اعتکاف به شیوه‌ای که شیعه به مدت چند روز متوالی در مسجد می‌ماند، نیست. اعتکاف آنها از زمان نماز عشا تا نماز صبح ادامه دارد و به همین دلیل به آن مراسم احیا نیز گفته می‌شود.
در میان اهل سنت، اعتکاف به این صورت است که می‌توان از لحظه‌ای که وارد مسجد می‌شوید تا زمانی که خارج می‌شوید، نیت اعتکاف کنید، حتی اگر فقط یک ساعت در آنجا بمانید. همچنین در این شب‌ها ذکرهایی مانند لا اله الا الله، سبحان الله و الحمدلله به طور مکرر تکرار می‌شود.