زکات فطره، یکی از واجبات شرعی در پایان ماه مبارک رمضان است که بر هر فرد مکلف غیر فقیر واجب می‌شود تا برای خود و نان‌خورانش پرداخت کند. این فریضه، که در آستانه عید سعید فطر مورد توجه مؤمنین قرار می‌گیرد، با هدف کمک به نیازمندان و پاکسازی روزه‌داران از خطاهای احتمالی انجام می‌شود. در سال ۱۴۰۴ شمسی (۱۴۴۶ قمری)، دفاتر مراجع تقلید مختلف، احکام و مبالغ زکات فطره و کفاره را اعلام کرده‌اند که در این مقاله به‌طور جامع به آن‌ها پرداخته می‌شود.
مقدار و نوع زکات فطره
طبق نظر اکثر مراجع، مقدار زکات فطره برای هر نفر حدود یک صاع (تقریباً سه کیلوگرم) از قوت غالب منطقه مانند گندم، جو، خرما، برنج، ذرت یا کشمش است. به عنوان مثال، آیت‌الله خامنه‌ای فرموده‌اند: «مکلف باید برای خودش و کسانی که نان‌خور او هستند، هر نفری یک صاع از این اقلام به مستحق بدهد و اگر پول یکی از این‌ها را هم بپردازد کافی است.» این نظر با دیدگاه آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله وحید خراسانی، آیت‌الله شبیری زنجانی، آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله نوری همدانی، آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله مظاهری هم‌راستاست که همگی بر پرداخت سه کیلوگرم قوت غالب یا معادل نقدی آن تأکید دارند. آیت‌الله شبیری زنجانی مقدار را اندکی بیشتر (حدود ۳ کیلو و ۶۰۰ گرم به حساب گندم) اعلام کرده‌اند.
مبالغ زکات فطره در سال ۱۴۰۴
مبالغ زکات فطره با توجه به قوت غالب و قیمت‌های منطقه‌ای متفاوت است. در ادامه، مبالغ اعلام‌شده توسط دفاتر مراجع آورده شده است:
- آیت‌الله خامنه‌ای: حداقل ۷۵,۰۰۰ تومان (بر اساس گندم)، که نسبت به سال گذشته (۶۰,۰۰۰ تومان) افزایش یافته است.
- آیت‌الله سیستانی: ۱۰۰,۰۰۰ تومان (بدل از آرد)، ۵۰۰,۰۰۰ تومان (برنج ایرانی)، ۲۰۰,۰۰۰ تومان (برنج غیر ایرانی).
- آیت‌الله وحید خراسانی: ۸۵,۰۰۰ تومان (بر اساس گندم)، با امکان محاسبه بر اساس قیمت محلی.
- آیت‌الله شبیری زنجانی: معادل قیمت سه کیلو و ۶۰۰ گرم گندم یا برنج بر اساس نرخ منطقه‌ای.
- آیت‌الله مکارم شیرازی: ۸۰,۰۰۰ تومان (گندم)، ۳۰۰,۰۰۰ تومان (برنج).
- آیت‌الله نوری همدانی: ۸۰,۰۰۰ تومان (گندم)، ۴۵۰,۰۰۰ تومان (برنج ایرانی)، ۲۰۰,۰۰۰ تومان (برنج غیر ایرانی).
- آیت‌الله جوادی آملی: معادل سه کیلوگرم گندم یا برنج بر اساس قیمت روز منطقه.
- آیت‌الله مظاهری: ۷۰,۰۰۰ تا ۸۰,۰۰۰ تومان (گندم) با توجه به اختلاف قیمت در مناطق مختلف.
مراجع تأکید دارند که اگر قوت غالب منطقه‌ای متفاوت باشد (مثلاً برنج)، مؤمنین می‌توانند معادل آن را بر اساس قیمت محل زندگی خود محاسبه و پرداخت کنند.
کفاره روزه
کفاره افطار روزه نیز به دو دسته غیر عمدی و عمدی تقسیم می‌شود:
- کفاره غیر عمدی: به ازای هر روز حدود ۷۵۰ تا ۹۰۰ گرم طعام (معادل گندم) است که مراجع مبالغی بین ۲۰,۰۰۰ تومان (آیت‌الله مکارم شیرازی، نوری همدانی، جوادی آملی و مظاهری) تعیین کرده‌اند. آیت‌الله شبیری زنجانی تأکید دارند که این مبلغ به مسکین (نیازمندتر از فقیر) پرداخت شود.
- کفاره عمدی: شصت برابر کفاره غیر عمدی است و مبلغ آن توسط مراجع مانند آیت‌الله مکارم شیرازی، نوری همدانی و جوادی آملی ۱,۲۰۰,۰۰۰ تومان اعلام شده است.
احکام تکمیلی زکات فطره
آیت‌الله مظاهری احکام جزئی‌تری نیز ارائه کرده‌اند که مورد تأیید دیگر مراجع نیز هست:
- پرداخت نقدی یا غیر نقدی: خرید نیازمندی‌های متعارف فقرا (خوراکی یا غیر خوراکی) با مبالغ زکات فطره یا انتقال آن به حساب بانکی آن‌ها جایز است و نیازی به پرداخت عین پول نیست.
- زکات نان‌خوران خاص: افرادی که در شب عید فطر مهمان هستند یا کارگران، کارمندان و سربازانی که در محل کار غذا می‌گیرند، خودشان مسئول پرداخت زکات فطره‌شان هستند.
- زمان پرداخت: برای کسانی که نماز عید فطر می‌خوانند، مستحب است زکات فطره پیش از نماز پرداخت شود، اما اگر نماز نمی‌خوانند، می‌توانند تا ظهر عید تأخیر بیندازند.
نحوه پرداخت و مصرف زکات فطره
دفاتر مراجع مانند آیت‌الله شبیری زنجانی، وحید خراسانی و مظاهری اعلام کرده‌اند که برای تسهیل امور، مبالغ زکات فطره و کفاره را دریافت و به مصرف شرعی آن می‌رسانند. مؤمنین می‌توانند مستقیماً به فقرا پرداخت کنند یا به دفاتر مراجع مراجعه نمایند.
در پایان، زکات فطره در سال ۱۴۰۴ فرصتی است برای ادای تکلیف شرعی و کمک به نیازمندان. با توجه به تفاوت مبالغ و احکام مراجع، هر فرد باید بر اساس نظر مرجع تقلید خود عمل کند تا این واجب الهی به‌درستی انجام شود. امیدواریم این فریضه مورد قبول درگاه الهی قرار گیرد و به تعالی معنوی روزه‌داران و بهبود وضعیت نیازمندان کمک کند.