شخصیت سینوهه که با عنوان «پزشک فرعون» در ادبیات مدرن مشهور شده است، یکی از جالبترین شخصیتهای مرتبط با مصر باستان است که هویت او در مرز باریکی بین تاریخ و افسانه قرار دارد. ریشه این شخصیت به یک داستان کهن منظوم از دوران پادشاهی میانه مصر بازمیگردد که سینوهه در آن یک مقام درباریِ فراری بوده است، نه پزشک. اما شهرت امروزی او به واسطه رمان میکا والتاری و سپس اقتباسهایی نظیر سریال یوسف پیامبر (که سینوهه را به حدود ۷۰۰ سال بعد از زمان اصلیاش منتقل کردهاند) شکل گرفته است. این مطلب به ریشههای باستانی سینوهه، نقش او در ادبیات کهن و تفاوتهای او با شخصیتهای تخیلی مدرن میپردازد
سینوهه کیست؟
سینوهه نام شخصیتی است که شهرت جهانی خود را مدیون دو اثر کاملاً مجزا اما مرتبط به دست آورده است: ۱. یک داستان کهن مصری که در دوره پادشاهی میانه (حدود ۴۰۰۰ سال پیش) نوشته شده است. ۲. یک رمان تاریخی پرفروش به نام «سینوهه، پزشک مخصوص فرعون» که در قرن بیستم توسط نویسنده فنلاندی میکا والتاری به نگارش درآمده است.
سینوهه در تاریخ و ادبیات باستان
شخصیتی به نام سینوهه که به دوران پادشاهی میانه مصر (سلسله دوازدهم، حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد) تعلق دارد، یک شخصیت ادبی برجسته مصر باستان است.
داستان اصلی سینوهه مربوط به وقایع پس از مرگ آمنمهات یکم، بنیانگذار سلسله دوازدهم، است.
در داستان اصلی که بر روی پاپیروسها یافت شده، سینوهه نه یک پزشک، بلکه یک مقام درباری است. پس از مرگ مرموز فرعون آمنمهات یکم، سینوهه که در آن زمان در یک مأموریت نظامی بوده، از ترس دخالت در یک توطئه احتمالی، از مصر فرار میکند.
او سالها را در تبعید و در میان قبایل آسیایی (احتمالاً در سوریه امروزی) به عنوان یک فرد محترم و مبارز زندگی میکند. در نهایت، در سنین پیری با اجازه فرعون سِنوُسرِت یکم (پسر آمنمهات یکم) به مصر بازمیگردد، مورد عفو قرار میگیرد و افتخار دفن در مصر و داشتن مقبرهای مناسب را کسب میکند.
داستان سینوهه به دلیل پیچیدگی روایت و زیبایی ادبی، یکی از شاهکارهای ادبیات مصر باستان محسوب میشود و به عنوان یک نمونه عالی از داستانهای کلاسیک شناخته شده است.
سینوهه، پزشک مخصوص فرعون (رمان میکا والتاری)
شخصیتی که امروز مردم جهان بیشتر با آن آشنا هستند، قهرمان رمانی است که در سال ۱۹۴۵ توسط میکا والتاری، نویسنده فنلاندی، نوشته شده و به طور گسترده (از جمله با ترجمه معروف ذبیحالله منصوری) منتشر شده است. والتاری، داستان باستانی را شاخ و برگ داده و آن را به دوران دیگری منتقل کرده است.
در رمان والتاری، سینوهه یک مقام درباری نیست، بلکه یک پزشک (سرشکاف سلطنتی) ماهر و روشنفکر است که نبوغ پزشکیاش، او را به دربار میرساند.
وقایع رمان به دوران پرچالش فرعون آخناتون (آمنهوتپ چهارم) و انقلاب مذهبی آتون (پرستش خدای خورشید) در سلسله هجدهم مصر (حدود ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد) منتقل شده است. (توجه: این فرعون حدود ۷۰۰ سال پس از فرعون داستان اصلی زندگی میکرد).
خلاصه زندگی و ماجراهای اصلی سینوهه داستانی:
سینوهه در کودکی در یک سبد نی در رود نیل رها شده و توسط یک زن و شوهر فقیر (سن موت و کیپا) در محله فقیرنشین تبس پیدا و بزرگ میشود. با اشتیاق فراوان به کسب دانش، به یکی از حاذقترین پزشکان مصر تبدیل میشود و به عنوان پزشک فرعون آخناتون وارد دربار میشود.
و در طول زندگی خود با فراز و نشیبهای فراوان، از جمله عشقی نافرجام به یک زن هوسباز (که باعث میشود تمام دارایی و حتی قبر پدر و مادرش را از دست بدهد)، مواجه میشود. این حوادث او را وادار به ترک مصر و سفرهای طولانی به بابل، سوریه و کرت میکند.
او در سفرهایش دانش پزشکی زیادی کسب میکند و در بازگشت، درگیر بازیهای سیاسی قدرت و سقوط آخناتون و در نهایت، به قدرت رسیدن فرعون هورم هب میشود. سینوهه در سالهای آخر عمر خود توسط هورم هب (دوست سابقش) به دلیل افکار و دانش خطرناکش تبعید میشود و در تبعید، خاطرات زندگی خود را به نگارش درمیآورد. وی همچنین سه کتاب در زمینه طب می نویسد.
سینوهه در سریال یوسف پیامبر کیست؟
آیا سینوهه واقعا وجود داشته است؟
مصرشناسان این پرسش را مطرح کردهاند که آیا این یک روایت تاریخی است یا یک اثر داستانی که در مصر باستان دهان به دهان میچرخیده است. از آنجایی که داستان سینوهه با یک واقعیت تاریخی کاملاً تأییدشده آغاز میشود (یعنی قتل آمنمهات اول)، بنابراین ممکن است سینوهه واقعا از افراد مشهوری بوده که در طول زندگی خود به شهرت رسیده است.
این امکان هست، اما هیچ مدرک دیگری برای تأیید این نظریه وجود ندارد. مقبره سینوهه هرگز پیدا نشده و خارج از شعر، هیچ اشارهی تأییدکنندهای به سینوهه وجود ندارد. همچنین هیچ منبعی وجود ندارد که به آموننشی اشاره کند، اما احتمالاً این نسخه مصریشده از نام سوری او بوده که در اسناد محلی، آن را به شکل دیگری مینوشتند.
در نتیجه، اجماع کنونی این است که این یک اثر «داستانی» تاریخی است، با یک «زمینه تاریخی واقعی» و یک قهرمان تقریباً ساختگی. این امر در ادبیات مصر، به ویژه در دوران پادشاهی میانه، نامتعارف نبود. موضوعات رایج دیگر موضوعات افسانهای و فراطبیعی بودند که نمونه آن داستان «دریانورد کشتیشکسته» است.
سینوهه