در پاسخ به این سوال که فرزند بالغ این جهان چیست و کیست؟ باید گفت لقب فرزند بالغ این جهان (یا فرزند کامل این جهان) لقبی است که معمولاً در محافل فلسفی، عرفانی و فکری برای اشاره به انسان کامل به کار برده میشود. این اصطلاح، بهویژه در عرفان و فلسفههای شرقی، به فردی اطلاق میشود که به بالاترین سطح آگاهی، بلوغ روحی، خودشناسی و هماهنگی با قوانین هستی رسیده است. بطور خاص به ائمه معصومین و در بالاترین مرتبه انها پیامبر(ص) را فرزند بالغ این جهان میگویند.
مفهوم “فرزند بالغ این جهان” چیست؟
“فرزند بالغ این جهان” به طور مترادف با مفهوم “انسان کامل”(İnsan-ı Kâmil) استفاده میشود که در فلسفه و بهخصوص تصوف اسلامی (توسط متفکرانی چون ابن عربی) جایگاهی محوری دارد.
از دیدگاه عرفانی، جهان و خلقت یک وجود ناقص نیست، بلکه دارای کمال و هدف است. انسان کامل، آیینهای است که تمام صفات و اسماء الهی در او به صورت کامل منعکس شده و هدف خلقت را به نمایش میگذارد.
منظور از “بلوغ” در اینجا، نه بلوغ سنی، بلکه رسیدن به کمال روحی، فکری و اخلاقی است؛ یعنی انسانی که توانسته است بر نفس حیوانی خود غلبه کند و به اتصال یا اتحاد با حقیقت مطلق (خداوند) دست یابد.
نقش و ویژگیهای انسان کامل یا فرزند بالغ
فرزند بالغ یا انسان کامل، نه تنها فردی باتقواست، بلکه نقشی محوری و جهانشمول دارد:
- میراثدار عالم: این فرد، درک عمیقی از قوانین کیهانی دارد و بهعنوان ولیّ زمان یا خلیفه خدا بر روی زمین شناخته میشود.
- برطرف کننده شکاف: او شکاف میان جهان مادی (ناسوت) و جهان الهی (لاهوت) را برطرف میکند و با عمل، اندیشه و اخلاق خود، حکمت الهی را در جهان مادی آشکار میسازد.
- تعادل و خرد: این فرد به تعادل کامل میان عقل و احساس، دنیا و آخرت، و فردیت و جمعگرایی رسیده است.
نمودهای تاریخی فرزند بالغ
در تاریخ و متون دینی، نمونههای متعددی برای “فرزند بالغ این جهان” یا انسان کامل ذکر شده است:
- پیامبران و اولیاء: در عرفان اسلامی، پیامبر اسلام (ص) به عنوان نخستین و کاملترین نمونه از انسان کامل شناخته میشود. همچنین، ائمه اطهار (ع) و برخی از اولیای بزرگ نیز در ردههای بعدی این کمال قرار میگیرند.
- حکما و فلاسفه: در دیدگاههای فلسفی، فردی که به نهایت خرد، علم و فضیلت اخلاقی دست یافته باشد، به این مقام نزدیک میشود.
منابع اصلی و کلیدی در باب “انسان کامل” و “فرزند بالغ”:
- “فصوص الحکم” و “فتوحات مکیه” اثر محیالدین ابن عربی:
- توضیح: ابن عربی، عارف بزرگ قرن هفتم هجری، نظریهپرداز اصلی مفهوم انسان کامل است. او در این دو اثر عظیم خود، به تفصیل به تبیین این مفهوم، جایگاه انسان کامل در هستی، و ارتباط او با اسماء و صفات الهی میپردازد. فصوص الحکم اثری فشرده و عمیق است و فتوحات مکیه دایرةالمعارفی جامع از اندیشههای عرفانی اوست. این دو اثر، سنگ بنای درک این مفهوم هستند.
- “الکبريت الأحمر” (یا “الکبريت الاحمر فی شرح الانسان الکامل”) اثر عبدالکریم جیلی (یا گیلانی):
- توضیح: این کتاب یکی از مهمترین شروح و تبیینهای جامع بر نظریه انسان کامل ابن عربی است. جیلی به تفصیل ابعاد مختلف انسان کامل را توضیح میدهد و پیامبر اکرم (ص) را نمونهٔ اتم و اکمل آن میداند. این کتاب برای فهم دقیقتر این نظریه بسیار حیاتی است.
- “گلشن راز” اثر شیخ محمود شبستری:
- توضیح: این مثنوی عرفانی کوتاه اما بسیار عمیق، به زبان فارسی، بسیاری از مفاهیم عرفانی از جمله انسان کامل را به صورت موجز و سؤال و جواب مطرح کرده است. شرحهای متعددی بر این اثر نوشته شده که هر کدام به روشنتر شدن مفاهیم کمک میکنند.
- “مثنوی معنوی” اثر مولانا جلالالدین محمد بلخی:
- توضیح: اگرچه مولانا به صورت مستقیم نظریهٔ انسان کامل را به شیوه ابن عربی تبیین نکرده است، اما در سراسر مثنوی، به کمال انسانی، سفر روح، مراتب وجود و رسیدن به حقایق معنوی اشارههای فراوانی وجود دارد که میتوان آنها را در چارچوب مفهوم انسان کامل تفسیر کرد.
- “مقدمه بر فصوص الحکم” اثر استاد شهید مرتضی مطهری:
- توضیح: این کتاب، مقدمهای بسیار ارزشمند و قابل فهم برای آشنایی با اندیشههای ابن عربی و مفهوم انسان کامل است. استاد مطهری با زبانی شیوا و تحلیلی، مفاهیم پیچیده را برای مخاطب فارسیزبان روشن میسازد.
- “انسان کامل از دیدگاه اسلام” اثر استاد شهید مرتضی مطهری:
- توضیح: این اثر که مجموعهای از سخنرانیهای ایشان است، به بررسی جامع مفهوم انسان کامل از منظر اسلام و مکاتب فکری مختلف میپردازد و میتواند نقطه شروع خوبی برای علاقهمندان باشد.
جمع بندی
در یک جمع بندی کلی میتوان گفت؛ فرزند بالغ این جهان یک آرمان فلسفی-عرفانی است و در متون دینی، این مقام به صورت کامل ابتدا به پیامبر اسلام (ص) و پس از ایشان به امامان معصوم (ع) نسبت داده شده است. این مفهوم، هدف نهایی سیر و سلوک هر فردی است که در جستجوی حقیقت و کمال است.