بحث پیرامون زندگی شخصی حضرت مهدی (عج)، بهویژه موضوع ازدواج و همسر ایشان در دوران غیبت طولانی، یکی از مباحث پردامنه و در عین حال پیچیده در حوزهٔ مهدویت است که نظرات مختلفی دربارهٔ آن وجود دارد. در ادامه این مطلب از دیبامگ تحقیقی کامل در مورد این موضوع، با تأکید بر دیدگاههای مختلف در مذهب شیعه، ارائه شده است.
❓ همسر امام زمان کیست؟
پرسش دربارهٔ ازدواج و همسر حضرت بقیةالله الأعظم (عج) در طول دوران غیبت کبرا، از جمله سؤالاتی است که به دلیل نبود تصریح قاطع و روشن در روایات معتبر و اصلی، با ابهامات زیادی مواجه است و عالمان شیعه را به سه دیدگاه اصلی کشانده است.
دیدگاههای اصلی دربارهٔ ازدواج امام زمان (عج)
در رابطه با وضعیت تأهل حضرت مهدی (عج) در زمان غیبت، سه دیدگاه عمده مطرح است:
الف) موافقان: ازدواج کرده و دارای فرزند است
این گروه معتقدند که حضرت مهدی (عج) حتماً ازدواج کرده و صاحب همسر و فرزندانی هستند. دلایل عمدهٔ این دیدگاه عبارتند از:
- سنت مؤکد نبوی: ازدواج یک سنت مؤکد و مستحب شرعی است که ترک آن مکروه شمرده شده است. از آنجایی که امام معصوم سزاوارترین فرد برای عمل به سنت پیامبر (ص) و احکام شرعی است، بعید است که این سنت مهم را ترک کرده باشد.
- وجود روایات: برخی روایات و ادعیه (مانند برخی دعاهایی که در آن از ائمهای از نسل امام مهدی (عج) سخن به میان آمده)، به وجود فرزندان و اهل و عیال برای ایشان اشاره دارد. همچنین روایتی به فرود آمدن امام (عج) با “اهل و عیالش” در مسجد سهله اشاره میکند (هرچند برخی این را مربوط به پس از ظهور میدانند).
- قواعد فقهی و طبیعی: غیبت، نافی زندگی طبیعی نیست و امام (عج) همانند سایر انسانها، میتواند به سنت ازدواج عمل کند.
ب) مخالفان: ازدواج نکرده است
این گروه اعتقاد دارند که ازدواج امام زمان (عج) با فلسفهٔ اصلی غیبت منافات دارد و آن را رد میکنند. دلایل اصلی آنان عبارتند از:
- منافات با فلسفهٔ غیبت: مهمترین دلیل مخالفان، این است که هدف غیبت، پنهان ماندن کامل امام و عدم شناسایی ایشان است. تشکیل خانواده و داشتن همسر و فرزند، مستلزم شناخته شدن توسط خانواده و فاش شدن محل سکونت ایشان است که این امر با حکمت غیبت (حفظ جان امام) سازگار نیست.
- سکوت نواب خاص: در دوران غیبت صغری (که نائبان خاص با امام در ارتباط بودند)، هیچگونه گزارشی مبنی بر ازدواج، وجود همسر یا فرزند از سوی آنان مطرح نشده است.
- روایات دال بر فرزند نداشتن: برخی از احادیث، با وجود اختلاف در سند و محتوا، بر فرزند نداشتن امام در دوران غیبت دلالت دارند.
ج) سکوت و توقف:
برخی از علما معتقدند که چون دلیل قاطع و روشنی (نه از نظر عقلی و نه از نظر نقلی) در این مورد وجود ندارد و دانستن یا ندانستن آن تأثیری در اصل اعتقاد به مهدویت ندارد، بهتر است در این زمینه توقف کرده و اظهارنظر قطعی نکرد.
ابهام در نام همسر و زمان ازدواج
نکتهٔ بسیار مهم این است که نام مشخصی برای همسر امام زمان (عج) در دوران غیبت، در منابع و روایات معتبر شیعی ذکر نشده است. هرگونه نام بردن از همسر، بر اساس گمانهزنیها یا داستانهایی است که اعتبار تاریخی و روایی محکمی ندارند (مانند برخی داستانهای مرتبط با جزیره خضراء که از نظر علمای محقق شیعه ساختگی و افسانه محسوب شده است).
- زمان ازدواج: برخی از موافقان ازدواج، معتقدند که اگر ازدواجی صورت گرفته باشد، احتمالاً در اوایل غیبت صغری یا حتی پیش از آن بوده است.
نتیجهگیری در محافل علمی شیعه
در محافل علمی و حوزوی، در حالی که بسیاری از بزرگان به دلیل احترام به سنت نبوی، احتمال ازدواج حضرت را قوی میدانند، اما عموم محققان بر این باورند که:
«هیچ دلیل صریح، قاطع و قابل اعتماد برای اثبات قطعی یا نفی قطعی ازدواج حضرت مهدی (عج) و به خصوص معرفی همسر ایشان در دست نیست. این موضوع جزو اسرار زندگی شخصی امام است که در دوران غیبت بر ما پوشیده است.»
این اختلاف نظر، خدشهای به اعتقاد به اصل وجود امام (عج) و وظایف منتظران وارد نمیکند. وظیفهٔ اصلی شیعیان، آمادگی برای ظهور و انتظار فرج است.