حضرت فاطمه زهرا (س)، یگانه یادگار رسول اکرم (ص) و همسر امیرالمؤمنین علی (ع)، تنها چند ماه پس از رحلت جانگداز پدرشان در مدینهی منوره به شهادت رسیدند. واقعه شهادت ایشان، یک مرگ طبیعی نبود؛ بلکه نتیجه مستقیم فشارها، جراحات و ظلمهایی است که پس از رحلت پیامبر (ص) بر ایشان وارد شد.
این مقاله به تحلیل و بررسی علتها، نحوه شهادت و عاملان (قاتلان) این فاجعه بزرگ در تاریخ اسلام، بر اساس منابع و دیدگاههای مورد پذیرش اهل شیعه میپردازد.
ریشه و علت شهادت حضرت فاطمه زهرا (س)
شهادت حضرت زهرا (س) ریشه در وقایع و منازعات سیاسی و اجتماعی دارد که بلافاصله پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) رخ داد.
ماجرای سقیفه
پس از رحلت پیامبر (ص)، در حالی که علی (ع) و گروهی از بنیهاشم مشغول تجهیز و دفن پیکر ایشان بودند، گروهی از صحابه در محلی به نام سقیفه بنیساعده گرد آمدند و درباره جانشینی پیامبر (ص) تصمیم گرفتند. این واقعه، بنیانهای انشعاب بزرگ در جامعه اسلامی را نهاد.
اختلاف بر سر فدک
ماجرای فدک (بخشی از زمینهای حاصلخیز که پیامبر (ص) به دستور الهی به حضرت فاطمه (س) بخشیده بودند)، به سرعت پس از سقیفه مصادره شد. حضرت زهرا (س) برای بازپسگیری حق خود، با ایراد خطبه فدکیه، نسبت به ستم وارد شده اعتراض کردند، اما این حق به ایشان بازگردانده نشد.
دفاع از ولایت
مهمترین دلیل شهادت حضرت زهرا (س) در دیدگاه شیعه، حمایت قاطع و دفاع شجاعانه ایشان از ولایت و جانشینی حضرت علی (ع) بود.
روایت شیعه از علت شهادت حضرت زهرا(س)
منابع روایی و تاریخی شیعه، شهادت حضرت زهرا (س) را نتیجه مستقیم هجوم به خانه ایشان میدانند که برای گرفتن بیعت اجباری از حضرت علی (ع) صورت گرفت.
پس از بیعت با خلیفه اول، گروهی از یاران خلیفه، به فرماندهی عمر بن خطاب و با همراهی افرادی چون خالد بن ولید و قنفذ، به در خانه حضرت علی (ع) یورش بردند تا ایشان را برای بیعت به زور به مسجد بلیف بیاورند.
وقتی حضرت زهرا (س) برای جلوگیری از ورود مهاجمان به پشت در آمدند و فریاد زدند، مهاجمان تهدید کردند که خانه را آتش میزنند.
طبق منابع شیعه، مهاجمان با شدت به در فشار آوردند و عمر بن خطاب و قنفذ با ضربه بر در و بدن مبارک حضرت (س)، باعث شکستن پهلو، آسیب شدید جسمی و سقط جنین ایشان (که بنا بود محسن نامیده شود) شدند.
حضرت علی (ع) را در حالی که حضرت زهرا (س) به شدت مجروح شده بودند، به اجبار به مسجد بردند. حضرت زهرا (س) پس از این وقایع، به شدت بیمار شدند و بقیه عمر کوتاه خود را در بستر گذراندند. ایشان به دلیل صدمات جسمی و فشار روحی شدید ناشی از ظلم بر اهل بیت (ع) و غصب حق ولایت و فدک، به شهادت رسیدند. منابع شیعه، زمان شهادت ایشان را ۷۵ یا ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر (ص) ذکر کردهاند.
در دیبامگ بیشتر بخوانید: طریقه خواندن صلوات حضرت زهرا [ختم سه روزه صلوات خاصه حضرت زهرا برای حاجات]
قاتل حضرت زهرا (س) کیست؟ (بر اساس منابع شیعه)
در منابع شیعه، عمر بن خطاب به عنوان فردی که فرماندهی هجوم و تهدید به آتش زدن را بر عهده داشت و با فشار آوردن بر در باعث آسیب جدی به پهلو و جنین شد، به عنوان عامل اصلی صدمات جسمی شناخته میشود. همچنین نام قنفذ (غلام ابوبکر) به عنوان کسی که با غلاف شمشیر یا تازیانه بر بدن حضرت (س) ضربه زد، مطرح شده است.
ابو محمد بن عبدالله بن مسلم بن قتیبه دینوری، از عالمان معروف اهل تسنّن در کتاب الامامْ و السیاسه مینویسد:
ابوبکر دستور داد عدّهای از اصحاب را که با او بیعت نکرده بودند، برای گرفتن بیعت حاضر کنند؛
ولی افراد ابوبکر آنها را نزد امام علی (ع) یافتند.
در این هنگام عمر به خانه حضرت علی (ع) رفت و فریاد زد: بیرون بیایید.
وگرنه سوگند به کسی که جان عمر در دست او است، خانه را با اهل آن به آتش میکشم.
بعضی از حاضران به عمر گفتند: حضرت فاطمه (س) در این خانه است.
عمر گفت: اگر فاطمه هم در خانه باشد، باز هم آن را آتش میزنم.
دانشمند معروف اهل تسنّن، ابن ابی الحدید در شرح نهجالبلاغه مینویسد:
در فتح مکّه (سال ششم هجری) شخصی به نام هبار بن أسوده، زینب دختر رسول خدا (ص) را که در محمل نشسته بود، با نیزه ترسانیده، و سبب شده بود که وی فرزندش را سقط کند.
پیامبر (ص) برای خون هبار احترام قائل نشد، و او را به اعدام محکوم کرد.
با این حال، شیعه علت نهایی و غایی شهادت حضرت زهرا (س) را مجموعهای از این صدمات جسمی و فشارهای روحی شدید میداند که ایشان را در بستر بیماری قرار داد و چند ماه پس از رحلت پدر، منجر به مرگ ایشان شد.
بنابراین، در منابع شیعه، افرادی چون عمر بن خطاب و قنفذ به دلیل صدمات مستقیم و ابوبکر به دلیل فرماندهی سیاسی و مصادره فدک، در وقوع شهادت ایشان نقش کلیدی داشتهاند.
شهادت و وصیت غریبانه
همانطور که گفته شد، حضرت زهرا (س) پس از آن وقایع، مدت زیادی در بستر بیماری گذراندند و در همین دوران، وصیتهای مهمی کردند.
حضرت زهرا (س) وصیت کردند که ایشان را شبانه و مخفیانه دفن کنند و هیچیک از کسانی که به ایشان ستم کردهاند، در تشییع و نماز ایشان حضور نداشته باشند.
حضرت علی (ع) به وصیت همسرشان عمل کردند و ایشان را شبانه، با حضور تعداد بسیار محدودی از یاران نزدیک (مانند سلمان، ابوذر، عمار و مقداد) دفن کردند.
مکان دقیق دفن حضرت فاطمه (س) همچنان مخفی است؛ این پنهان ماندن، خود یکی از قویترین اشکال اعتراض و مظلومیت در تاریخ اسلام به شمار میرود.
تاریخ شهادت حضرت زهرا (س): دو روایت مشهور (۷۵ روز و ۹۵ روز)
تاریخ دقیق شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) مورد اختلاف منابع تاریخی است، اما دو تاریخ در نزد شیعیان شهرت بیشتری دارد و به ایام فاطمیه معروف است:
-
روایت اول (فاطمیه اول): ایشان ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) به شهادت رسیدند. این تاریخ مصادف است با ۱۳ جمادیالاول سال ۱۱ هجری قمری.
-
روایت دوم (فاطمیه دوم/اصلی): مشهورترین نقل تاریخی و مورد عمل بیشتر شیعیان، شهادت ایشان در ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر (ص) است. این تاریخ مصادف با ۳ جمادیالثانی سال ۱۱ هجری قمری است.