ابوفاضل لقبی است که به حضرت ابوالفضل العباس بن علی (ع)، فرزند امیرالمؤمنین علی (ع) و برادر امام حسین (ع)، داده شده است. این لقب (که به معنای “پدر فضل و فضیلت” است) از چند جهت به ایشان منسوب شده و دلایل متعددی دارد که در این مقاله به آن پرداخته میشود.
چرا به حضرت ابوالفضل ابوفاضل میگویند؟
لقب “ابو” در زبان عربی علاوه بر معنای پدر، گاهی به معنای “صاحب” یا “دارنده” نیز به کار میرود. اما در مورد حضرت عباس (ع)، دلیل اصلی این لقب، داشتن فرزندی به نام “فاضل” بوده است.
حضرت عباس (ع) دارای فرزندانی بودند، و یکی از پسران ایشان فاضل نام داشت. بنابراین، ایشان طبق سنت عرب به ابوفاضل (پدر فاضل) ملقب شدند.
البته برخی منابع دیگر، نام فرزند بزرگ ایشان را عبیدالله ذکر کردهاند، اما لقب ابوفاضل به دلیل نام فاضل مشهور شده است.
دلیل ثانویه: دارنده فضل و فضیلت (معنای کنایی)
فضیلت در زبان عربی به معنای برتری، نیکوکاری، بزرگواری و کمال است. این لقب به دلیل مجموعهای از خصوصیات اخلاقی و رفتاری ایشان، به معنای کنایی نیز به کار میرود.
علم و دانش: حضرت عباس (ع) به واسطه تربیت در خانه امیرالمؤمنین علی (ع)، از علم و بصیرت بالایی برخوردار بودند. نقل شده است که ایشان از دوران کودکی، تحت تعلیم پدرشان بودند.
ایثار و فداکاری: اوج فضل ایشان در واقعه کربلا نمایان شد؛ جایی که ایشان با وجود دسترسی به آب، به دلیل ایثار و وفاداری به امام حسین (ع) و تشنگی کودکان، از نوشیدن آب خودداری کردند.
شجاعت و دلاوری: حضرت عباس (ع) در میدان نبرد، به دلیل شجاعت بینظیر و حمایت قاطع از حق، به “قمر بنیهاشم” نیز مشهورند. تمام این صفات، مصداق بارز فضل و فضیلت بودند.
سایر القاب مشهور حضرت عباس (ع)
علاوه بر ابوفاضل، حضرت عباس (ع) دارای القاب مشهوری دیگری هستند که هر کدام اشاره به بُعدی از شخصیت والای ایشان دارد:
-
قمر بنیهاشم (ماه خاندان بنیهاشم): به دلیل زیبایی فوقالعاده صورت و سیرت ایشان.
-
سقّاء (آبآور): به دلیل تلاشهای بیدریغ ایشان برای آوردن آب در روز عاشورا.
-
بابالحوائج (دروازه برآورده شدن حاجات): به دلیل جایگاه ویژه و وساطت ایشان در نزد خداوند.
-
علمدار کربلا: به دلیل حمل پرچم و فرماندهی سپاه امام حسین (ع) در روز عاشورا.