همه ما در میانسالی ممکن است حالات روحی و اختلالاتی را تجربه کنیم که رندگی را برای ما و اطرافیانمان سخت کند. یکی از رایج‌ترین آنها سندروم آشیانه خالی است. سندرم اشیانه خالی یک وضعیت روانشناختی است که در آن افراد بزرگسال ممکن است با احساس تنهایی، اضطراب، افسردگی و کاهش رضایت از زندگی مواجه باشند.
این سندروم که در میانسالی بیشتر خود را نشان می دهد، به غم و اندوهی اشاره دارد که بسیاری از والدین هنگام خروج فرزندانشان از خانه احساس می کنند.
مادری را تصور کنید که یکی از فرزندانش ازدواج کرده، دیگری سال‌ها قبل مهاجرت کرده و تنها یک فرزند در خانه دارد که قرار است به‌زودی ازدواج کند. حتما فکر می‌کنید این مادر برای ازدواج فرزند آخرش بسیار خوشحال است و تعجب می‌کنید اگر بگوییم اصلا این‌گونه نیست! زیرا مادر قصه ما دچار سندرم آشیانه خالی یا (empty nest syndrome) است.
اگر شما هم در این شرایط قرار دارید یا نگران زمانی هستید که ممکن است فرزندانتان همگی از خانه بروند و تنها بمانید، بسیار مهم است که با سندرم آشیانه خالی، دلایل، نشانه‌ها و درمان آن آشنا شوید. در ادامه، برخی از ویژگی‌ها و علل احتمالی سندرم اشیانه خالی در بزرگسالان را بررسی میکنیم و سپس راه های مقابله با ان را بیان میکنیم:
سندرم آشیانه خالی چیست؟
سندروم آشیانه خالی به غم و اندوهی اشاره دارد که بسیاری از والدین هنگام رفتن فرزندانشان از خانه تجربه می‌کنند. این عارضه معمولا در زنان شایع‌تر است و دلیل آن هم احتمالا این است که آنها معمولا نقش مراقب اولیه فرزند را دارند. غم و اندوهی که در سندروم آشیانه خالی تجربه می‌شود با غم و اندوه مرگ عزیزان متفاوت است.
یکی دیگر از دلایلی که ممکن است سبب تشدید اندوه این سندرم شود همزمان شدن آن با دیگر رویدادهای دشوار زندگی مانند بازنشستگی یا یائسگی است.
سندروم آشیانه خالی در روانشناسی هم بررسی شده و به‌عنوان یک وضعیت روانی شناخته می‌شود؛ وضعیتی که در آن پدر و مادر احساس غم، از دست دادن، ترس، ناتوانی، مشکل در تنظیم نقش‌ها و تغییر روابط را تجربه می‌کنند.
نشانه های سندرم آشیانه خالی
سندروم آشیانه خالی نشانه‌های مختلفی دارد که هم در زنان و هم در مردان می‌توان این نشانه‌ها را دید. در ادامه ۵ مورد از این نشانه‌ها را با هم مرور میکنیم.
۱. از دست دادن هدف
روزگاری شما آن‌قدر مشغول فعالیت‌های مختلف و رسیدن به اهداف خود در زندگی بوده‌اید و در این بین شلوغی بزرگ کردن فرزندان هم بر دوشتان بوده که وقت سر خاراندن هم نداشتید؛ اما هنگامی‌که آخرین فرزندتان هم از خانه می‌رود علی‌رغم فعالیت‌های مختلف و وقت گذراندن با دوستان، ممکن است روزهایتان همچنان خالی بمانند.
کنار گذاشتن وظایف فعال و روزمره والدین میتواند یکی از مهم‌ترین چالش‌های رفتن آخرین فرزند از خانه باشد، به‌خصوص اگر بیشتر وظیفه‌ای که در زندگی داشته‌اید نقش والد بوده و خود را در این نقش تعریف کرده باشید.
این مشکل طبیعی است اما باید با این واقعیت که فصلی از زندگی شما به پایان رسیده کنار بیایید و فصلی جدید در زندگی خود باز کنید. شما پس از گذراندن دوره‌ای کوتاه می‌توانید هدف جدیدی در زندگی خود پیدا کنید. باید خودتان به خودتان کمک کنید و یک سرگرمی یا چالش جدید برای خود ایجاد کنید.
۲. ناامیدی از عدم کنترل
برای سال‌های طولانی شما کنترل زیادی بر زندگی فرزند خود داشته‌اید. اما اکنون اوضاع تغییر کرده و شما دیگر به اندازه قبل از فرزندتان و برنامه زندگی‌اش خبر ندارید! عدم کنترل بر حضور فرزندتان در کلاس، محل کار، مهمانی و معاشرت با دوستانش ممکن است شما را ناامید یا حتی نگران کند و حس کنید از او دور شده‌اید.
در این موقعیت بدترین کاری که می‌توانید انجام دهید دادن حس گناه به فرزندتان برای درمیان گذاشتن برنامه‌هایش با شما است. اگرچه نیت شما خیر است اما فرزند تازه به استقلال رسیده شما ممکن است از این‌که سعی در نفوذ به زندگی شخصی‌اش دارید ناراحت شود.
پس به او و توانایی‌هایش در رشد و یادگیری اعتماد کنید. سوزان فوروارد در کتاب والدین سمی به‌خوبی نشان می‌دهد که چنین رفتارهایی تا چه حد می‌توانند سبب آسیب‌های روحی روانی به فرزندان شوند. برای خواندن این کتاب اینجا کلیک کنید.
در این موقعیت به جای این‌که بر جزئیات زندگی فرزندتان کنترل داشته باشید، روی کنار آمدن با ناراحتی‌های خود به روش سالم تمرکز کنید. مثلا به‌دنبال علایقی که وقتی بچه‌هایتان در خانه بودند برایشان وقت نداشتید بروید. کلاس‌های آموزشی، ارتباط بیشتر با دوستان، یادگیری مهارت‌های تازه و … به شما کمک می‌کنند راحت‌تر با سندروم آشیانه خالی کنار بیایید.
۳. پریشانی احساس
اگر برخلاف گذشته با سکانس‌های غم‌انگیز فیلم‌ها اشک می‌ریزید یا ناگهان بدون دلیل احساساتی می‌شوید بدانید که طبیعی است. سندرم آشیانه خالی ممکن است احساسات متفاوتی را در شما برانگیزد. احساساتی چون:
افسوس خوردن از بزرگ شدن فرزندتان
عصبانی بودن از خودتان بابت این‌که در گذشته وقت بیشتری برای فرزندان خود نگذاشته‌اید
عصبانیت یا ناراحتی از وضعیت ازدواج خود
ترس از این‌که دیگر پیر شده‌اید
و …
اما باید بدانید تلاش برای انکار درد یا سرکوب غم و اندوه باعث از بین رفتن آنها نمی‌شود و حتی میتواند سبب تشدید این احساسات شود. به خود اجازه دهید که احساساتتان هرچه که هستند بروز پیدا کنند و به یاد داشته باشید احساسات غلط یا درست نیستند، بلکه بازتابی از موقعیتی هستند که با آن روبه‌رو هستید. کتاب شفای زندگی راهنمای خوبی برای رهایی از فشارهای روحی و روانی است.
۴. مشکلات زناشویی
در روند تربیت فرزند بسیاری از زوج‌ها تا حدودی رابطه خود را کنار می‌گذارند و باعث می‌شوند خانواده حول محور فرزندان بچرخد. اگر شما هم از این دسته افراد باشید و سال‌ها رابطه خود را نادیده گرفته باشید، ممکن است وقتی بچه‌ها از خانه می‌روند با همسر خود به مشکل بخورید.
همچنین ممکن است هر دوی شما به یک شکل با سندروم آشیانه خالی کنار نیاید و همین موضوع هم باز چالش بزرگ‌تری برای شما ایجاد کند. در این صورت باید آشنایی مجدد با همسرتان را هدف قرار دهید. به این زمان به‌عنوان فرصتی برای ارتباط مجدد با شریک زندگی خود نگاه کنید و آنچه در روز اول باعث شد عاشق شوید را دوباره کشف کنید. در این راه مطالعه کتاب محکم در آغوشم بگیر به کمک شما می‌آید.
۵. اضطراب درباره فرزندان
این‌که نگران فرزند خود که خانه را ترک کرده باشید طبیعی است. اما این‌که احساس اضطراب و نگرانی دائمی درباره فرزند خود داشته باشید طبیعی نیست! چک کردن فرزندتان چندین بار در روز یا ساعت‌ها کنترل شبکه‌های اجتماعی او برای هیچ‌کدام از شما مفید نیست.
میل خود را برای کنترل فرزندتان و زندگی خصوصی‌اش متعادل کنید و برنامه‌ای برای نحوه ارتباط خود ایجاد کنید. می‌توانید برای تماس گرفتن با او یا دادن پیام برنامه‌ای داشته باشید برای دیدار با او هم مثلا قرار شام هفتگی ایجاد کنید.
راه های مقابله با سندرم آشیانه خالی
مقابله با حس بدی که از رفتن فرزندانتان از خانه می‌گیرید شاید کمی سخت به‌نظر برسد اما شدنی است. در ادامه راهکارهایی را با شما در میان می‌گذاریم که این حس بد را برای شما تا حدود زیادی تعدیل می‌کنند.
۱. یادتان باشد شما هنوز هم والدین فرزند خود هستید
یکی از مسائلی که پس از رفتن آخرین فرزند از خانه پدر و مادرها را تحت تاثیر قرار می‌دهد فکر به این موضوع است که دیگر نقش خود را به‌عنوان والدین از دست داده‌اند و فرزندشان هیچ نیازی به آنها ندارد.
این فکر کاملا اشتباه است. فرزندانتان حتی هنگامی‌که بسیار دور از شما هستند هم باز به شما احتیاج دارند. پس به‌جای این‌که فرض کنید نقش شما به پایان رسیده، بدانید فرزندتان تا همیشه به شما، راهنمایی‌ها و حمایت‌هایتان نیاز دارد.
۲. به خود اجازه گریه کردن دهید
تمایل به گریه کردن در سندروم آشیانه خالی یک احساس کاملا طبیعی است. پس به‌جای مقابله کردن با آن و سرکوب احساساتتان، اجازه غم و اندوه داشتن را به خود بدهید. شما قبلا هرگز چنین احساساتی را تجربه نکرده‌اید.
اما بدانید که این احساسات کاملا طبیعی هستند. باید آنها را بپذیرید، تجربه کنید و سپس از آنها گذر کنید. درنهایت هم پس از مدت کوتاهی با واقعیت جدید زندگی‌تان تطبیق پیدا می‌کنید و این غم و اندوه از بین می‌رود.
ریچارد هالیس در بخشی از کتاب انتظار چنین فاجعه ای را نداشتم درباره اهمیت بروز احساسات بدون قضاوت توضیح داده است. اگر با بروز احساسات خود مشکل دارید، پیشنهاد میکنیم مطالعه این کتاب را در برنامه‌های خود قرار دهید.
۳. روی رابطه خود با همسرتان تمرکز کنید
هنگام تربیت فرزند و فرزندپروری ممکن است بسیاری از زوج‌ها کمی از هم دور شوند. اکنون که با سندروم آشیانه خالی مواجه هستید بهترین زمان برای بازیابی رابطه‌تان است. سعی کنید وقت بیشتری را با همسر خود بگذرانید و مثل اوایل ازدواج قرارهای دو نفره با هم داشته باشید.
متاسفانه برخی از ازدواج‌ها را فرزندان نگه می‌دارند و هنگامی‌که آنها از خانه می‌روند ممکن است ازدواج به بن‌بست بخورد. اگر به چنین مرحله‌ای رسیدید بهتر است از یک مشاور کمک بگیرید تا عشق شما را دوباره احیا کند.
۴. علایق خود را دنبال کنید
فرزندپروری وقت‌گیر است. بنابراین احتمالا برای تمرکز بر خانواده از علایق خود دور شده‌اید. اما حالا پس از سال‌ها ترجیح‌دادن علایق دیگران بر علایق خود، وقت آن رسیده که روی چیزهایی که از آنها لذت می‌برید تمرکز کنید. این فرصت را از دست ندهید.
برای این‌کار بهتر است نقاط قوت خود را بشناسید، در این راه کتاب ۵ نقطه قوت برتر خود را بشناسید میتواند راهنمای خوبی برای شما باشد. نقاط قوت خود را شناسایی کنید و آنها را دنبال کنید. این کار تا حد زیادی شما را از عوارض سندروم آشیانه خالی دور نگه می‌دارد.
۵. ارتباط خود را با دوستانتان بیشتر کنید
نقش شما به عنوان والد وقت کمی را برای گذراندن در اجتماع و کنار دوستان برای شما باقی می‌گذارد. اما اکنون می‌توانید وقت بیشتری برای معاشرت با دوستان خود داشته باشید. همچنین اگر دوستانتان این مرحله را گذرانده باشند و با سندروم آشیانه خالی آشنا باشند، می‌توانند دلگرمی و حامی خوبی برای شما باشند.
به‌علاوه تحقیقات نشان می‌دهد که ارتباط اجتماعی میتواند تاثیر مثبتی بر سلامت افراد داشته باشد. ارتباط با دوستان میتواند باعث ترشح هورمون‌های کاهش‌دهنده استرس شود.
۶. سفر بروید
گاهی اوقات تغییر مکان و آب‌وهوا میتواند سبب تغییر حال شما شود. سفر سبب می‌شود احساس سبکی و امید بیشتری داشته باشید. برخی از روانشناسان معتقدند سفر به مکان جدید دارای مزایای سلامت روان برای افراد است.
سفر میتواند سبب افزایش انرژی، توجه، تمرکز و حتی همدلی شود و خلاقیت افراد را افزایش دهد. پس یکی از بهترین کارهایی که برای مقابله با سندرم آشیانه خالی می‌توانید انجام دهید، سفر کردن است.
سخن اخر
در نهایت توجه داشته باشید اگر فرزند شما در شرف ترک خانه است و نگران سندروم آشیانه خالی هستید، از قبل برنامه ریزی کنید. برای خود هدف تعیین کنید و برای رسیدن به اهداف معین شده تلاش کنید. انجام کارهای جدید و به اصطلاح مشغول بودن میتواند به شما در غم دوری و فقدان فرزندانتان، کمک شایانی کند.
اگر شما هم تجربه سندرم آشیانه خالی را دارید یا نگران مبتلا شدن به آن هستید از تجربه ی خود برای ما در بخش نظرات بنویسید.