حمامی که تنها با یک شمع گرم میشد
اصفهان شهری با بناهای تاریخی و رازهای سربه‌مهر مانده است. حمام شیخ بهایی اصفهان یکی از همان بناهای تاریخی این شهر است که به‌دلیل معماری منحصربه‌فرد و سیستم گرمایشی شگفت‌انگیزش، در میان حمام‌های ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. این حمام فقط با یک شمع گرم می‌شود!
تاریخچه حمام شیخ بهایی
حمام شیخ بهایی اصفهان، بنایی تاریخی و یادگاری از دوره صفوی است که با معماری شگفت‌انگیز و سیستم گرمایشی منحصربه‌فرد خود، در میان حمام‌های تاریخی ایران شهرت خاصی دارد.
این بنا در زمان حکومت شاه‌عباس اول صفوی و به دستور او در سال ۱۰۲۵ قمری،به‌دست شیخ بهایی، دانشمند و معمار نامدار آن دوره ساخته شده است. این حمام در زمان ساخت خود، یکی از مدرن‌ترین و مجهزترین حمام‌های ایران به شمار می‌رفت و از شاهکارهای مهندسی شیخ بهایی محسوب میشد.
در گذشته، حمام شیخ بهایی که جزو آثار ملی به شمار می‌رود، در تملک حدود ۳۰ نفر از افراد مختلف بود؛ اما خوشبختانه در سال ۱۳۹۷ شمسی، سازمان میراث فرهنگی اصفهان، این بنا را از مالکینش خریدند و بازسازی و مرمت کردند. هرچند حالا این بنا به ویرانه‌ای متروک تبدیل شده است.
راز حمام شیخ بهایی
سیستم گرمایشی، همان راز سربه‌مهر گرمابه شیخ بهایی است. در طول قرن‌ها، راز گرم‌شدن این حمام تنها با یک شمع، ذهن معماران و مهندسان را به خود مشغول کرده است؛ اما راز این شاهکار مهندسی ایرانی چیست؟ هرچند جواب قطعی برای این معما پیدا نشده؛ اما نظریه‌های مختلفی درباره سیستم گرمایشی حمام وجود دارد.
برخی معتقدند که در زیر حمام، شبکه‌ای از لوله‌های سفالی وجود دارد که آب را از منبعی گرم، مانند عصارخانه، به حمام منتقل می‌کرده است. این لوله‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده بودند که با یک شمع کوچک، گرمای کافی برای گرم‌کردن آب حمام تأمین می‌شده است.
برخی دیگر بر این باورند که از روغن حاصل از دانه‌های روغنی در عصار خانه مجاور حمام، به‌عنوان سوخت استفاده می‌شده است. این روغن در مخازنی ذخیره می‌شده و به‌تدریج به حمام منتقل و با مشعل کوچکی گرم می‌شده است. گرمای حاصل از سوزاندن روغن، آب حمام را گرم می‌کرده است.
نظریه دیگر، استفاده از طلا در ساخت حمام است. مهندس مشهدی در طی تحقیقات خود به این نکته رسید از طلا به‌عنوان روکش دیوارها و سقف حمام استفاده شده است. طلا رسانای بسیار خوبی برای گرماست و می‌توانسته گرمای حاصل از شمع را به‌طور یکنواخت در حمام پخش کند؛ پس راز گرمابه شیخ بهایی را در منبع آب آن دانست.
البته تا به امروز، هیچ مدرک قطعی برای اثبات هیچ یک از این نظریه‌ها وجود ندارد. راز گرم‌شدن حمام شیخ بهایی با یک شمع، همچنان یکی از معماهای تاریخ معماری ایران باقی مانده است.
این نکته را هم بگوییم که طبق اسناد تاریخی گفته شده، زمانی که محققان انگلیسی برای کشف راز حمام شیخ بهایی پا به آنجا گذاشتند و با تخریب قسمتی از بنا باعث خاموش‌شدن شمع شدند و پس از آن دیگر نتوانستند آن را روشن کنند.
معماری حمام شیخ بهایی
معماری حمام شیخ بهایی نمونه‌ای از هنر و خلاقیت ایرانیان در دوران صفویه است. سقف گنبدی، کاشی‌های رنگارنگ و نفیس در تزیینات داخلی و خارجی بنا بخشی از معماری زیبای این گرمابه است.
این حمام از دو بخش زنانه و مردانه ساخته شده بود. همچنین مانند سایر حمام‌های ایرانی از طب ایرانی – اسلامی پیروی می‌کرد و شامل سه بخش مختلف سربینه و گرمابه و میان‌در بود که دمای متفاوتی داشتند.
داشتن دو سرینه بزرگ که هر کدام برای یک جنسیت در نظر گرفته شده بود و گرمابه هشت‌ضلعی از ویژگی‌های مهم معماری این حمام است. رخت‌کن، سکوهایی برای نشستن، گنج‌ها، حوضچه، خزینه و استخر دیگر بخش‌های این حمام است که در طراحی و معماری این بنا به آن‌ها توجه شده است.
