دهم مهرماه، سالروز ولادت شهید دکتر مصطفی چمران، نخبه علمی کشورمان، بعنوان روز ملی نخبگان توسط شورای فرهنگ عمومی کشور تصویب شد. روز ملی نخبگان، بهانه‌ای برای معرفی اهمیت این قشر به جامعه است. در این نوشته در مورد تاریخچه روز نخبگان و بیوگرافی دکتر چمران می خوانید.
تاریخچه روز نخبگان
در آبان ماه سال گذشته با تصویب شورای فرهنگ عمومی کشور، دهم مهر مصادف با زادروز شهید دکتر مصطفی چمران، نخبه علمی کشورمان، در تقویم‌ها به عنوان «روز ملی نخبگان» نامگذاری شد.
بیوگرافی دکتر چمران
دکتر مصطفی چمران، در سال ۱۳۱۱ در محله «سرپولک» در حوالی بازار تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه «انتصاریه»، نزدیک پامنار و دوران متوسطه را در دبیرستان‌های دارالفنون و البرز پشت سر گذاشت. وی، تحصیلات خود را در دانشکده فنی دانشگاه تهران ادامه داد و در سال ۱۳۳۶ به عنوان شاگرد ممتاز در رشته مهندسی الکترونیک فارغ‌التحصیل شد و یک سال نیز به تدریس در این دانشکده پرداخت.
چمران در سال ۱۳۳۷ با استفاده از بورس تحصیلی شاگردان ممتاز، عازم آمریکا شد و مدرک فوق لیسانس خود را از دانشگاه «تگزاس» دریافت کرد. سپس به دانشگاه کالیفرنیا در «برکلی» رفت و پس از انجام تحقیقات گسترده علمی در جمع معروفترین دانشمندان جهان، مدرک دکتری خود را در رشته الکترونیک و فیزیک و پلاسما (گرایش مهندسی گداخت هسته‌ای) با درجه ممتاز علمی دریافت کرد.
موضوع رساله دکتر چمران، بحث فیزیک پلاسما و مگنترون‌ها بود که در آن زمان، جدیدترین دانش روز در غرب شناخته می‌شد که پس از جنگ جهانی دوم مدت‌ها راکد مانده بود. تحقیقات چمران که در قالب رساله دکترای وی با عنوان «باریکه الکترون در مگنترون با کاتد سرد» ارائه شد، جهش مهمی در این رشته پدید آورد و او را در زمره معتبرترین و پیشتازترین دانشمندان روز دنیا قرار داد.
مگنترون یک لامپ الکتریکی است که نخستین بار در سال ۱۹۲۱ مورد توجه قرار گرفت. اولین مگنترون یک دوقطبی استوانه‌ای بود که در میدان مغناطیسی طولی قرار گرفته بود. کاتد آن رشته نازک داغ و آند آن استوانه‌ای بود. الکترون‌هایی که از سطح کاتد جدا می‌شوند، به طرف آند حرکت می‌کنند، ولی در اثر میدان مغناطیسی جهت حرکت آنها تغییر می‌کند و می‌توانند به طرف کاتد برگردند.
با افزایش میدان مغناطیسی الکترون‌ها می‌توانند به آند برخورد کنند و جریان الکتریکی بزرگی ایجاد کنند که به این پدیده، «مگنترون» اطلاق می‌شود.
دکتر چمران در بخشی از پایان‌نامه خود با اشاره به اینکه تحقیقات دکتری وی در ادامه مطالعات عملی هارتمن و هواگ در آزمایشگاه تحقیقات الکترونیک دانشگاه کالیفرنیا انجام شده، آورده است: «در این رساله بیشتر بر مگنترون ایستا با آند هموار تأکید شده است. بررسی مگنترون با آند هموار چه از لحاظ نظری و چه از لحاظ آزمایشگاهی مسأله ساده‌ای نیست، به علاوه به دلیل مزایای زیاد کاتد سرد نسبت به کاتد گرم از این گونه کاتد استفاده شده است. در کاتدهای سرد انتشار ثانویه منبع اصلی، الکترون است. پس سطح کاتد سرد پخش کننده می‌تواند خیلی بزرگ‌تر از سطح کاتد معمولی گرم شده باشد. همچنین ساخت کاتد سرد گران نیست و کار کردن با آن ساده است و می‌تواند در درازمدت به کار گرفته شود.»
در رساله دکتری شهید چمران نوسان پلاسما و پدیده‌های پخش بار فضایی از لحاظ نظری و اثر شکل آند بر مدهای نوسانی و نقاط ضعف و قدرت آنها از لحاظ عملی مورد بررسی قرار گرفته است.
چمران به موازات انجام تلاش‌های علمی و موفقیت‌های برجسته تحصیلی، حضور مؤثری در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی داشت. وی با وجود مشکلات فراوان تحصیلی و دوری از کشور، نه تنها از مبارزات سیاسی خود دست برنداشت، بلکه حتی پایه‌گذار بسیاری از سازمان‌ها و انجمن‌های انقلابی نظیر انجمن ایرانی دانشجویان ایرانی، انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در آمریکا و انجمن اسلامی دانشجویان مسلمان در آمریکا بود.
دکتر چمران پس از اتمام تحصیلات دانشگاهی، در یکی از مراکز تحقیقاتی مرتبط با «ناسا» به نام «آزمایشگاه بل» که در زمینه قمرهای مصنوعی، موشک‌های هدایت شونده و رادارهای سه بعدی فعالیت داشت، مشغول به کار شد و با وجود اینکه چندین دانشگاه از او برای تدریس حتی با درجه کامل استادی دعوت کرده بودند، فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی را بر آنها ترجیح داد.
وی که به واسطه مبارزات سیاسی خود، تحت فشارهای شدید رژیم قرار داشت و بورسیه تحصیلی و حقوق دانشکده فنی او از سال‌های قبل قطع شده بود، سرانجام در انتخابی سرنوشت‌ساز، موقعیت و شرایط ممتاز علمی و اجتماعی خود را که حتی مورد غبطه بسیاری از دانشمندان آمریکایی بود، برای مبارزه با رژیم شاه رها کرد و راهی مصر شد.
این پیشینه موجب شد تا روز دهم مهر «روز نخبگان» نامیده شود تا در سایه شناسایی اجتماعات نخبگانی از طریق رصد فعالیت‌های نخبگانی آنان در تمامی حوزه‌های علم، فناوری، فرهنگ، نوآوری، قرآن، هنر، ادب و غیره، زمینه برای توسعه فعالیت‌های نخبگانی آنها با همکاری همه دستگاه‌های کشور میسر شود.
نامگذاری ۱۰ مهر به عنوان روز نخبگان
بنیاد ملی نخبگان با توجه به ماموریت‌های خود ذیل سند راهبردی کشور در امور نخبگان، ایستگاه‌های مسیر نخبگی را شناسایی و با کمک نهادهای مرتبط اقدام به جذب و حمایت از نخبگان کرده است؛ از این رو است که اعلام کرده است این نهاد «عضو» ندارد، بلکه رویکرد آن شناسایی اجتماعات نخبگانی از طریق رصد رفتار و فعالیت‌های نخبگانی آنها در تمامی حوزه‌ها است.
هدف این نهاد طراحی مسیر کامل بلوغ نخبگانی و تمهید و تجهیز ایستگاه‌های نخبگانی به منظور بهره‌مندی از توانمندی آنها در جهت اهداف و مصالح کشور است. این نهاد بر این اساس فرآیند شناسایی نخبگان را از دوران آموزش ابتدایی تا دوران سرآمدی طراحی کرده و شناسایی، توانمندسازی و توسعه فعالیت‌های اجتماعات نخبگانی در حوزه‌های مختلف را در قالب ضوابط و مقررات مصوب، اجرایی کرده است.
در این راستا بنیاد ملی نخبگان با اجرای طرح‌ها و سیاست‌های مختلف اقدام به شناسایی و حمایت از نخبگان از دوره دانش‌آموزی تا تحصیلات تکمیلی کرده است.