بدن انسان به کمک سیستم‌های پیچیده‌ای کار می‌کند که یکی از مهم‌ترین آنها ماهیچه‌ها هستند. در میان انواع مختلف ماهیچه‌ها، ماهیچه‌های صاف نقش بسیار حیاتی اما اغلب نادیده گرفته شده‌ای دارند. این ماهیچه‌ها که برخلاف ماهیچه‌های اسکلتی تحت کنترل ارادی نیستند، در بخش‌های مهمی از بدن مانند دیواره رگ‌های خونی، دستگاه گوارش و دستگاه تنفسی حضور دارند.
ماهیچه‌های صاف وظایف مهمی همچون تنظیم فشار خون، انتقال مواد غذایی در دستگاه گوارش، و تسهیل جریان هوا در مجاری تنفسی را برعهده دارند. فعالیت خودکار و هماهنگ این ماهیچه‌ها بدون نیاز به فرمان‌های مستقیم مغز، امکان‌پذیر می‌سازد که بسیاری از عملکردهای بدن به صورت منظم و بی‌وقفه انجام شوند. فهم بهتر نقش این ماهیچه‌ها، به ما کمک می‌کند تا درک بیشتری از عملکرد بدن و اهمیت تعادل در سلامتی آن داشته باشیم.
در این نوشته از دیبامگ ضمن پاسخ به این سوال که حرکات دستگاه گوارش و باز و بسته شدن مردمک چشم توسط کدام ماهیچه انجام میشود، به بررسی ماهیت ماهیچه های صاف و وظیفه ای که در بدن انسان که در کتاب علوم تجربی کلاس هشتم فصل پنجم در مورد آن توضیح داده شده است می پردازیم.
ماهیچه‌ها
می دانید که بدن انسان از اسکلت تشکیل شده است. اسکلت مجموعهٔ استخوان‌ها، غضروف‌ها و اتصالات آنها در بدن است. در ساختار اسکلت، استخوان و غضروف به کار رفته است. استخوان‌ها در بدن ما کارهای گوناگونی را بر عهده دارند. از اندام‌های مهم مثل قلب، مغز وشش‌ها محافظت می‌کنند؛ به بدن ما شکل و فرم می‌دهند؛ در حرکت بدن به ماهیچه‌ها کمک می‌کنند و همچنین ذخیرهٔ مواد معدنی و تولید یاخته‌های خونی را انجام می‌دهند.
غضروف نیز نرم و قابل انعطاف است و مانع اصطکاک استخوان‌ها در مفاصل میشود.
اما اسکلت به تنهایی قادر به حرکت نیست. در واقع این اتصال و همکاری بین ماهیچه‌ها و استخوان‌های اندام است که باعث حرکت می‌شوند. ماهیچه‌ها استخوان‌ها را تکیه‌گاه خود قرار می‌دهند و با انقباض و انبساط باعث حرکت آنها می‌شوند.
حرکات ارادی بدن، که می‌توانیم آنها را کنترل کنیم، توسط ماهیچه‌های اسکلتی یا مخطط انجام میشود؛ ولی بدن ما حرکات غیرارادی نیز دارد؛ مثل تپش قلب که توسط ماهیچه‌های قلبی انجام میشود. حرکات دستگاه گوارش و باز و بسته شدن مردمک را نیز ماهیچه‌های صاف انجام می‌دهند. در جدول زیر انواع ماهیچه‌های بدن با هم مقایسه شده‌اند.
ماهیچه های صاف
ماهیچه های صاف که در حد ۱۰ درصد از ساختار بدن را تشکیل می دهند شامل ماهیچه‌های خودکار دیواره رگ‌ها و دستگاه گوارش از جمله روده و معده می‌شوند. سلول های ماهیچه های صاف دوکی شکل و باریک بوده و به شکل موازی کنار هم هستند.
دیگران چه می‌خوانند؟قطر فیبر این نوع از ماهیچه ها ۲ تا ۵ میکرومتر و طول فیبر آن ها بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ میکرومتر است. به این ماهیچه ها، ماهیچه های غیرارادی نیز گفته می شود. چون حرکت آن ها توسط مغز کنترل شده و اراده انسان در فعالیت آن ها نقشی ندارد. وجود ماهیچه های صاف در معده وظیفه رساندن غذا به روده را بر عهده دارند که این عمل را از طریق انبساط و انقباض این ماهیچه ها انجام می شود.
همچنین در موقع استفراغ کردن نیز، به طور غیرارادی ماهیچه های صاف می توانند غذا را از معده پس فرستاده و وارد دهان کنند. وجود ماهیچه های صاف در رحم مادر، با کشیده شدن در هنگام زایمان به تولد فرزند کمک می کنند. این ماهیچه ها در چشم در محل تنظیم بزرگی و کوچکی مردمک و ضخامت عدسی چشم نیز وجود دارد.
ماهیچه‌های صاف هر اندام با ماهیچه صاف بیشتر اندام‌های از چندین نظر تفاوت مشخص دارد. ابعاد فیزیکی، سازمان بندی به گونه دسته‌ها یا صفحه‌ها، پاسخ به گونه‌های گوناگون تحریک‌ها مشخصات حس‌گیری و دیگر با این وجود به خاطر سادگی، ماهیچه‌های صاف را به گونه کلی به دو دسته بزرگ می‌توان بخش کرد.
- ماهیچه صاف چندواحدی
- ماهیچه صاف تک واحدی
حرکات دستگاه گوارش و باز و بسته شدن مردمک چشم توسط کدام ماهیچه انجام میشود؟
حرکات دستگاه گوارش و باز و بسته شدن مردمک چشم توسط ماهیچه «صاف» انجام میشود.