بارها و بارها در منابع خبری از بلندی‌های جولان یاد شده است. اما این منطقه استراتژیک کجاست و چه نقشی در تنش‌های خاورمیانه ایجاد کرده است؟
بلندی‌های جولان کجاست؟
بلندی‌های جولان، یک منطقه کوهستانی و استراتژیک واقع در جنوب غربی سوریه است که از زمان جنگ شش‌روزه در سال ۱۹۶۷ تحت اشغال اسرائیل قرار دارد. این مقاله به بررسی وسعت، جمعیت، مالکیت، و ویژگی‌های جغرافیایی بلندی‌های جولان می‌پردازد.
وسعت بلندی‌های جولان
بلندی‌های جولان دارای مساحتی حدود ۱۸۰۰ کیلومتر مربع (تقریباً ۷۰۰ مایل مربع) است. از این مساحت، حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع در اشغال اسرائیل و ۶۰۰ کیلومتر مربع تحت کنترل سوریه قرار دارد. این منطقه به دلیل خاک حاصلخیز و منابع آبی خود، اهمیت زیادی دارد.
جمعیت بلندی‌های جولان
پیش از سال ۱۹۶۷، جمعیت منطقه بلندی‌های جولان ۱۴۷ هزار نفر بود، که شامل ۱۷ هزار پناهنده فلسطینی که در سال ۱۹۴۸ از مملکت خویش آواره شده بودند نیز بود. در استان قنیطره پیش از سال ۱۹۶۷، دو شهر، ۱۶۳ روستا و ۱۰۸ مزرعه وجود داشت. پس از اشغال منطقه به دست اسرائیل در طول جنگ شش‌روزه ۱۹۶۷، بین ۸۰ تا ۱۳۱ هزار نفر از مردمان بلندی‌های جولان، منجمله ۲۷ هزار ساکن شهر قنیطره یا فرار کرده یا اخراج شدند. در سالهای پس از آن، شهر قنیطره، ۱۳۹ روستا، و ۶۱ مزرعه توسط دولت اسرائیل تخریب شد.
امروزه، جمعیت آوارگان اهل جولان به حدود ۳۰۵ هزار نفر می‌رسد، که اکثریت آنها در اطراف شهر دمشق ساکن هستند
طبق آمار سال ۲۰۱۸، جمعیت بلندی‌های جولان حدود ۴۹۷۰۰ نفر برآورد شده است. این جمعیت شامل ۲۵۷۰۰ عرب و ۲۲۳۰۰ شهرنشین اسرائیلی می‌باشد
مالکیت بلندی‌های جولان
بلندی‌های جولان به طور رسمی متعلق به سوریه است، اما از سال ۱۹۶۷ تحت اشغال اسرائیل قرار دارد. در سال ۱۹۸۱، اسرائیل با تصویب قانونی، این منطقه را به عنوان بخشی از خاک خود اعلام کرد؛ اقدامی که هرگز توسط جامعه جهانی به رسمیت شناخته نشد. در سال ۲۰۱۹، ایالات متحده به رهبری دونالد ترامپ مالکیت اسرائیل بر بلندی‌های جولان را به رسمیت شناخت که با مخالفت بسیاری از کشورها مواجه شد.
نقشه بلندی‌های جولان
بلندی‌های جولان در نقشه‌ها به وضوح قابل شناسایی است و موقعیت آن تنها ۷۰ کیلومتر از دمشق و ۷۰ کیلومتر تا سواحل دریای مدیترانه فاصله دارد23. نقشه ترکیبی از روستاها و آبادی‌ها را نشان می‌دهد که پس از اشغال توسط اسرائیل خالی از سکنه شده‌اند.
بلندی‌های جولان لبنان
بلندی‌های جولان به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، تأثیراتی بر لبنان نیز دارد. این منطقه به عنوان یک نقطه نظارتی برای فعالیت‌های نظامی در مرزهای شمالی اسرائیل محسوب می‌شود و تنش‌هایی بین لبنان و اسرائیل ایجاد کرده است.
بلندی‌های جولان سوریه
بلندی‌های جولان بخشی از استان قنیطره سوریه است و به عنوان یک منطقه راهبردی برای سوریه شناخته می‌شود. این منطقه در گذشته برای حملات خمپاره‌ای علیه اسرائیل استفاده می‌شد و اکنون نیز دارای اهمیت نظامی بالایی است.
بلندی‌های جولان نه تنها به دلیل موقعیت جغرافیایی و منابع آبی‌اش بلکه به خاطر تاریخ پرتنش خود نیز مورد توجه قرار دارد. این منطقه همچنان یکی از نقاط حساس جغرافیایی در خاورمیانه باقی مانده است.
چه عواملی باعث اشغال بلندی‌های جولان توسط اسرائیل شد؟
اشغال بلندی‌های جولان توسط اسرائیل در سال ۱۹۶۷ و در جریان جنگ شش‌روزه رخ داد. چندین عامل کلیدی در این اشغال نقش داشتند:
۱. جنگ شش‌روزه
جنگ شش‌روزه که از ۵ تا ۱۰ ژوئن ۱۹۶۷ به طول انجامید، به عنوان نقطه عطفی در تاریخ خاورمیانه شناخته می‌شود. اسرائیل با حمله ناگهانی به پایگاه‌های هوایی مصر آغاز کرد و در ادامه، به سوریه و اردن نیز حمله کرد. در این جنگ، اسرائیل توانست بخش بزرگی از بلندی‌های جولان را تصرف کند.
۲. موقعیت استراتژیک
بلندی‌های جولان دارای موقعیت جغرافیایی و استراتژیک بسیار مهمی است. این منطقه مشرف به جنوب لبنان و همچنین به داخل سوریه است و به اسرائیل امکان می‌دهد تا تحرکات نظامی را در دو جبهه زیر نظر داشته باشد.
۳. منابع آبی
بلندی‌های جولان یکی از منابع اصلی آب برای اسرائیل محسوب می‌شود. آب باران جمع‌آوری شده در این منطقه، حدود یک سوم نیاز آبی اسرائیل را تأمین میکند36. این مسئله باعث افزایش اهمیت این منطقه برای رژیم صهیونیستی شده است.
۴. تلاش‌های سوریه برای بازپس‌گیری
پس از اشغال، سوریه در سال ۱۹۷۳ تلاش کرد تا بلندی‌های جولان را بازپس گیرد، اما این تلاش‌ها با شکست مواجه شد و اسرائیل توانست کنترل خود را بر این منطقه حفظ کند.
۵. تصمیمات سیاسی
در سال ۱۹۸۱، اسرائیل با تصویب قانونی، بلندی‌های جولان را به خاک خود ضمیمه کرد؛ اقدامی که هرگز توسط جامعه جهانی به رسمیت شناخته نشد و همچنان بلندی‌های جولان به عنوان سرزمین اشغالی شناخته می‌شود.
این عوامل مجتمعا باعث شدند که بلندی‌های جولان تحت کنترل اسرائیل باقی بماند و تنش‌ها بین اسرائیل و سوریه همچنان ادامه یابد.
