حرم حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) به عنوان یکی از مکان‌های زیارتی مهم برای شیعیان شناخته می‌شود. حضرت زینب (علیهاالسلام)، دختر حضرت علی (علیه‌السلام) و حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) و خواهر امام حسین (علیه‌السلام)، پس از واقعه عاشورا به اسیری به دمشق برده شد و در آنجا درگذشت.
طبق گزارشات آرامگاه حضرت زینب (علیهاالسلام) در جنوب شرقی دمشق واقع شده و هر ساله میلیون‌ها زائر از سراسر جهان اسلام به این مکان مقدس سفر می‌کنند. در ادامه این مطلب از دیبامگ مشخصات دقیق حرم حضرت زینب و تاریخچه حرم را میخوانید.
موقعیت دقیق حرم حضرت زینب(س)
حرم حضرت زینب(س) در جنوب دمشق و در منطقه‌ای به نام السیده زینب واقع شده است که بخشی از استان ریف دمشق به شمار می‌آید. این بنا شامل صحن وسیعی با طرح مربع است که حرم در مرکز آن قرار دارد و دارای گنبد و دو گلدسته بلند می‌باشد. گلدسته‌ها و دیوارهای صحن و رواق‌ها به دست هنرمندان ایرانی با کاشی‌کاری تزئین شده‌اند و سقف و دیوارهای داخلی حرم نیز با آینه‌کاری و گنبد از بیرون با طلا پوشش داده شده است.
در ضلع شرقی صحن، ساختمان مصلای زینبیه با صحن کوچکی ساخته شده که در آن نمازهای جماعت روزانه، نماز جمعه و مراسم ویژه مناسبت‌های مذهبی برگزار می‌شود. همچنین، صحن جدیدی به تازگی در ضلع شمالی آستانه مقدسه احداث شده است.
در محدوده حرم حضرت زینب(س) و قبرستان‌های اطراف آن، تعدادی از علما و شخصیت‌های برجسته شیعه به خاک سپرده شده‌اند. به عنوان مثال، در راهروی ورودی غربی صحن آستانه، قبر سید محسن امین عاملی و همچنین قبر سید حسین یوسف مکی عاملی، از علمای شیعه در شام قرار دارد. در قبرستان واقع در شمال حرم، قبر دکتر علی شریعتی و در قبرستان دیگری در جنوب حرم، مقبره سید مصطفی جمال‌الدین، شاعر معاصر عراقی وجود دارد.
بازسازی اصلی حرم، با ساخت مصلی زینبیه آغاز شد و به بازسازی دیگر ناحیه های این مکان پرداخته شد. تایید این کار توسط سید احمد فهری زنجانی نماینده ولی فقیه سوریه داده شد. صحن جدید در ضلع شمالی ساخته شده است که محل برگزاری نماز، خواندن دعای کمیل، نماز جمعه، عبادت و… نیز می باشد.
تاریخچه حرم
براساس تحقیقات انجام شده، تا قرن پنجم هجری هیچ منبعی وجود ندارد که نشان دهد در محل دفن حضرت زینب (س) مقبره یا گنبدی ساخته شده باشد. تنها منبعی که به وجود زیارتگاه در محل کنونی اشاره دارد، مربوط به قرن دوم هجری است. طبق این گزارش، سیده نفیسه بنت حسن الانور، یکی از زنان وابسته به خاندان علوی و نوه علی بن ابی‌طالب(ع)، در سال ۱۹۳ هجری قمری به زیارتگاه حضرت زینب در منطقه راویه دمشق رفته است.
همچنین، گزارشی از سال ۵۰۰ هجری قمری وجود دارد که بیان می‌کند فردی از اهالی حلب در این سال در محل زیارتگاه حرم حضرت زینب مسجدی بنا کرده است.
از قرن هفتم هجری به بعد، در این زیارتگاه گنبد و بارگاه ساخته شده است. ابن‌جبیر، جهانگرد معروف اسلامی که در سال ۶۱۴ هجری قمری به دمشق سفر کرده، از منطقه راویه و موقعیت فعلی حرم عبور کرده و در گزارش خود نام صاحب مزار را ام‌کلثوم، دختر امام علی(ع)، ذکر کرده است. با این حال، این احتمال وجود دارد که منظور ابن جبیر، دختر دوم امام علی(ع) یعنی زینب صغری باشد و نه حضرت زینب(س) که به زینب کبری معروف است.
ابن جبیر در گزارش خود به ویژگی‌های حرم نیز اشاره کرده است و گفته: مسجد بزرگی بر آن بنا شده و خانه‌هایی بیرون آن است و دارای موقوفاتی است، مردم این مناطق آن را قبر ام‌کلثوم می‌شناسند. او در نهایت آورده است که در آنجا اقامت کرده و به زیارت حرم حضرت زینب(س) رفته است. ابوبکر هروی متوفای ۶۱۱ق نیز حرم حضرت زینب(س) را زیارت کرده و گزارشی در این زمینه داده است.
اقوال در مورد مدفن حضرت زینب(س)
در مورد محل دفن حضرت زینب(س) سه دیدگاه وجود دارد. بر اساس نظریه مشهور مدفن ایشان در شام و در جنوب شهر دمشق است. برخی از مورخین مقبره وی را در مصر دانسته‌اند که اکنون این محل در منطقه سیدة الزینب قاهره با عنوان مقام السیدة زینب مشهور است. دیدگاه سومی نیز وجود دارد که قبرستان بقیع در مدینه را محل دفن حضرت زینب(س) می‌داند.
عمده سیره نویسان مرقد آن بانوی بزرگ را «قاهره» و «شام» گفته اند.
یحیی بن حسن حسینی عبیدلی اعرجی در کتاب اخبار زینبیات و برخی دیگر از سیره نویسان گفته اند: حضرت زینب(س) در مصر وفات نمود. حسنین سابقی در کتاب مرقد عقیله زینب و برخی دیگر نوشته اند که مرقد حضرت در شام و دمشق قرار دارد.
برخی دیگر از نویسندگان مانند دکتر شهیدی در کتاب زندگانی فاطمه زهرا (س) مرقد آن بزرگ بانوی اسلام را به صورت مردّد بین مدینه ، شام و مصر مطرح کرده اند. آنان که گفته اند مقبره آن حضرت در مصر قرار دارد، این گزارش را نقل کرده اند که بعد از مراجعت کاروان باقی مانده واقعه کربلا از شام به مدینه، جوّ عمومی مدینه نا آرام شد.
حاکم مدینه نامه ای برای یزید نوشت و وضع پیش آمده در مدینه و نقش حضرت زینب در بیداری و مقاومت مردم را برای یزید توضیح داد. یزید در پاسخ نوشت که زینب را از مدینه اخراج کند. حاکم مدینه مُصِرّ بود که زینب از مدینه خارج شود. سرانجام حضرت زینب از مدینه به مصر هجرت کرد و مورد استقبال حاکم مصر و عده زیادی از اهالی مصر قرار گرفت. حضرت زینب(س) بعد از گذشت حدود یک سال در غروب پانزدهم رجب سال ۶۳ در قاهره رحلت نمود.
اما آنان که گفته اند: مقبره حضرت زینب در شام است. ضمن نقل این داستان که حاکم مدینه در پی اخراج و تبعید حضرت زینب بر آمد و سرانجام حضرت زینب به شام رفت، به نقل دیگری پرداختند و آن این است : موقعی که واقعه حره و غارت و کشتار مردم مدینه در سال ۶۲ هجری توسط یزیدیان رخ داد، عبدالله بن جعفر برای این که ناراحتی همسرش زینب تجدید نشود و قدری غم و اندوه او کاسته شود، افزون بر این، مرض وبا و طاعون در مدینه شایع شده بود و برای در امان ماندن از آن ، به همراه حضرت زینب به سوی مزرعه ای در شام رفتند و در آن جا اقامت گزیدند تا این که حضرت زینب مریض شد و در آن دیار از دنیا رفت. پس از زینب کبرا ، ام کلثوم دختر دیگر حضرت علی(ع) که از غیر فاطمه زهرا (س) و نام او زینب صغرا بود، مشهور به زینب کبرا شد و به مصر رفت.
دکتر سید جعفر شهیدی، نویسنده و محقق، در این باره می‌نویسد:
«پایان زندگانی شیر زن کربلا روشن نیست. مسلّم است که زینب علیهاالسلام پس از بازگشت از شام، مدتی دراز زنده نبود. چنان که مشهور است سال شصت و دوم از هجرت به جوار حق رفته است. در کجا؟ مدینه؟ دمشق؟ قاهره؟ هر یک از نویسندگان سیره برای درستی رأی خود، دلیلی و یا دلیل‌هایی آورده است… این زیارتگاه‌ها (شام و مصر) از مصادیق بیوتی است که نام خدا در آنها به بزرگی یاد می‌شود و دوستداران اهل بیت یا خلوص نیّت فراوان، مراتب ارادت خود را به کسی که آن مزار به نام اوست، بیان می‌دارند و با پیغمبر خود و خانواده او تجدید عهد می‌کنند».
نقشه حرم حضرت زینب
همانطور که گفته شد حرم حضرت زینب در منطقه السیده زینب در جنوب دمشق قرار دارد. کافی این ترکیب را در نقشه گوگل بزنید تا با تصویر زیر روبرو شوید.
لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در انتهای همین مطلب با ما و دیگر کاربران دیبامگ به اشتراک گذارید.