در عصر دیجیتال، مرز میان واقعیت و تخیل بیش از هر زمان دیگری در حال کمرنگ شدن است. جایی که یک نام ساده میتواند از دل یک شوخی اینترنتی برخیزد و به یک پدیده فرهنگی گسترده تبدیل شود. مبینا خدابنده دقیقاً نمونهای از همین پدیده است. نامی که بسیاری آن را شنیدهاند، اما شاید کمتر کسی بداند که این نام، متعلق به یک شخص حقیقی نیست و زاده خلاقیت در فضای مجازی است. این مطلب از دیبامگ، به بررسی داستان وایرال شدن این میم(مبینا خدابنده)، خاستگاه آن و چگونگی تبدیل شدن آن به یک پدیده اجتماعی میپردازد.
مبینا خدابنده کیه؟
هویت «مبینا خدابنده» که به صورت گسترده در فضای مجازی وایرال شده، یک شخصیت حقیقی نیست. این نام به عنوان یک میم و شوخی در پلتفرمهای یوتیوب و آپارات شناخته میشود. این نام ابتدا در ویدیوهای یک یوتیوبر معروف به نام احسان هوپفول (Ehsan Hopeful) ظاهر شد.
احسان هوپفول با تولید ویدیو های کوتاه جذاب و سرگرمکننده، توانسته توجه گسترده ای در شبکه های اجتماعی جلب کند. در یکی از این ویدیوها، او شخصیت خیالی ای به نام مبینا خدابنده را معرفی کرد که بعد ها توسط کاربران و شخصیت های دیگر در فضای مجازی به اشتراک گذاشته شد و ترند شد.
به مرور، «مبینا خدابنده» به یک مفهوم اینترنتی شناخته شده تبدیل شد و کاربران مختلف از آن در تولید محتوا، میم ها و ویدیو های کوتاه خود استفاده کردند. این روند نشان می دهد که چگونه یک شخصیت خیالی می تواند از طریق خلاقیت و تعامل اجتماعی در فضای دیجیتال به یک نماد اینترنتی تبدیل شود.
اصطلاح «میم» (Meme) برای اولین بار در سال ۱۹۷۶ توسط زیستشناس تکاملی مشهور، ریچارد داوکینز در کتابش با نام ژن خودخواه (The Selfish Gene) معرفی شد.
داوکینز برای توضیح چگونگی گسترش ایدهها، رفتارها، و پدیدههای فرهنگی از مفهومی شبیه به ژن استفاده کرد. همانطور که ژنها واحدهای اطلاعات ژنتیکی هستند که از نسلی به نسل دیگر منتقل میشوند، میمها را نیز واحدهای اطلاعات فرهنگی تعریف کرد.
به گفته داوکینز، میمها میتوانند شامل یک آهنگ، یک ایده، یک اصطلاح، یک رسم، یا حتی یک مد خاص باشند که از طریق تقلید، گفتار، نوشتار و سایر روشهای ارتباطی از ذهنی به ذهن دیگر منتقل میشوند. این مفهوم بنیادی، پایه اصلی «علم میمتیک» (Memetics) را بنا نهاد که به مطالعه تکامل و گسترش فرهنگ میپردازد.
تکامل و ماهیت میمهای اینترنتی
در دنیای امروز، وقتی از کلمه میم صحبت میکنیم، اغلب منظورمان میمهای اینترنتی است که تجلی مدرن همان مفهوم داوکینز هستند. این میمها که عموماً به شکل تصاویر، ویدیوها، یا عبارات طنزآمیز هستند، بر پایه همان اصول تکاملی عمل میکنند:
- تقلید و انتشار: یک میم موفق، ایدهای است که به راحتی قابل تقلید و بازنشر باشد. کاربران به سرعت آن را کپی کرده و با تغییرات جزئی (مانند تغییر متن روی یک تصویر ثابت) آن را برای بیان ایدههای جدید به کار میبرند.
- انتخاب طبیعی: در این رقابت فرهنگی، میمهایی که جذابتر، مرتبطتر، و خندهدارتر هستند، شانس بیشتری برای بقا و انتشار گسترده دارند. میمهایی که نتوانند با مخاطب ارتباط برقرار کنند، به سرعت فراموش میشوند.
- جهش: هر بار که یک میم توسط کاربران تغییر و ویرایش میشود، نوعی «جهش» در آن رخ میدهد که به شکلگیری نسخههای جدید و متنوعی از آن منجر میشود.
میمهای اینترنتی توانستند به یک زبان مشترک جهانی تبدیل شوند که در آن، مفاهیم پیچیده اجتماعی، سیاسی، یا فرهنگی در قالب یک شوخی ساده و قابل فهم به اشتراک گذاشته میشوند. این پدیده نشان میدهد که فرهنگ چگونه میتواند با سرعتی بیسابقه در عصر دیجیتال تکثیر، جهش، و تکامل پیدا کند.
همانطور که گفته شد خاستگاه اصلی وایرال شدن این نام، از طریق تولید محتوا توسط یوتیوبرهای ایرانی، بهویژه احسان هوپفول، شکل گرفت. این نام در ابتدا به عنوان یک شخصیت خیالی و طنزآمیز در ویدئوهای او (اغلب در بازیهای آنلاین مانند ماینکرافت) مطرح شد. دلایل اصلی وایرال شدن آن در این فضا عبارتند از:
- خلاقیت و طنز: احسان هوپفول با خلق یک شخصیت خیالی که ویژگیهای اغراقآمیز و طنزآلودی داشت، توانست محتوایی جذاب و سرگرمکننده تولید کند.
- قابلیت تقلید (میمتیک): این شخصیت به سرعت به یک “میم” تبدیل شد. کاربران دیگر نیز با استفاده از این مفهوم، ویدئوهای مشابه یا میمهای تصویری ساختند و آن را به سرعت در پلتفرمهای مختلف مثل اینستاگرام و تلگرام گسترش دادند. این روند، از همان الگوی تکامل میمها که ریچارد داوکینز مطرح کرد، پیروی کرد.
- تعامل اجتماعی: وقتی یک ایده یا نام به یک شوخی داخلی در میان یک جامعه (مانند کاربران یوتیوب فارسی) تبدیل میشود، هر کاربر با استفاده از آن، حس تعلق به آن گروه را پیدا میکند و این موضوع به انتشار بیشتر آن کمک میکند.
آمیختگی با واقعیت: ورزشکار تکواندو با میم اینترنتی
در همان زمان، یک ورزشکار واقعی با نام مبینا نعمتزاده (که نام خانوادگیاش شباهتهایی به «خدابنده» داشت) در رشته تکواندو به موفقیتهای بزرگی دست یافت. رسانهها و مردم به دلیل شباهت نامها و شهرت همزمان این دو پدیده، دچار سردرگمی شدند.
- اشتباه رسانهها و مردم: برخی رسانهها و کاربران، به اشتباه یا از سر ناآگاهی، مبینا نعمتزاده را با نام «مبینا خدابنده» معرفی کردند.
- همزمانی و کنجکاوی: همزمانی موفقیتهای ورزشی مبینا نعمتزاده و محبوبیت میم «مبینا خدابنده»، باعث شد که افراد بیشتری برای یافتن پاسخ سؤالات خود جستجو کنند: «آیا مبینا خدابنده واقعی است؟»، «مبینا خدابنده کیست؟». این کنجکاوی باعث شد تا هر دو نام در کنار هم بیشتر دیده و جستجو شوند.
بنابراین، وایرال شدن این پدیده، نتیجه یک حرکت فرهنگی بود که از یک میم اینترنتی آغاز شد، اما با ورود و اشتباه گرفته شدن آن با یک شخصیت واقعی، شتاب بیشتری گرفت و به پدیدهای گسترده تبدیل شد. در نهایت، «مبینا خدابنده» به عنوان یک میم اینترنتی در ذهنها ماند و مبینا نعمتزاده به عنوان ورزشکار موفق ایرانی شناخته شد.