آیا تا به حال نام چراغ معروف «علاءالدین» یا سماورهای قدیمی نفتی را شنیدهاید؟ این محصولات، تنها وسایل خانه نیستند، بلکه نمادی از یک قهرمان ملی در اقتصاد ایران هستند: میرمصطفی عالینسب. او یک تاجر ساده نبود؛ بلکه یک کارآفرین میهنپرست بود که با هوش و دلسوزی خود، در سختترین شرایط تاریخی، به کمک اقتصاد کشور شتافت. از مبارزه با کالاهای انگلیسی در دوران ملی شدن صنعت نفت تا مشاورههای حیاتی در اقتصاد دوران جنگ تحمیلی، عالینسب همیشه در خدمت تولید ملی بود. در این تحقیق، با زندگی، دستاوردهای شجاعانه و میراث ماندگار این مرد بزرگ تبریزی آشنا میشویم.
میرمصطفی عالینسب کیست؟
میرمصطفی سید عالینسب (که نام خانوادگی قبلیاش «کورهلی» بود)، یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین مردان تاریخ اقتصادی معاصر ایران است. او نه تنها یک صنعتگر موفق بود، بلکه در حساسترین لحظات تاریخ کشور، از دوران ملی شدن صنعت نفت تا جنگ تحمیلی، به عنوان مشاور اقتصادی نقش حیاتی ایفا کرد.
۱. زندگی و شروع فعالیت
میرمصطفی عالینسب در سال ۱۲۹۸ شمسی در شهر تبریز (برخی منابع کاظمین را زادگاه او ذکر کردهاند، اما اصالتاً تبریزی بود) به دنیا آمد. او با مدرک دیپلم ریاضی، اولین آموزشهای جدی خود را در زمینه اقتصاد، حسابداری و بازرگانی در مرکز وابسته بازرگانی آلمان فرا گرفت. او جوانی خود را با کار و تلاش آغاز کرد؛ از شاگردی مغازه در تبریز تا تبدیل شدن به یکی از بزرگترین و معتبرترین تجار در زمینه واردات لوازم خانگی و چینی در بازار تهران.
۲. قهرمان ملی شدن صنعت نفت: خلق برند «علاءالدین»
مهمترین و میهنپرستانهترین اقدام عالینسب، در زمان نهضت ملی شدن صنعت نفت (دولت دکتر محمد مصدق) انجام شد:
- پس از ملی شدن صنعت نفت، کشورهای خارجی، بهویژه انگلیس، ایران را تحریم کردند و صادرات نفت خام متوقف شد. دکتر مصدق نیاز داشت که مصرف نفت را در داخل کشور افزایش دهد تا صنعت نفت پابرجا بماند.
- در آن زمان، چراغها و سماورهای نفتی از برندهای انگلیسی (مانند «والور») وارد میشد. میرمصطفی عالینسب در پاسخ به نیاز کشور، تصمیم گرفت تمام سرمایه خود را صرف تولید داخلی کند.
- او در سال ۱۳۲۹ شمسی شرکت «صنایع نفت و گاز عالینسب» را تأسیس کرد.
- اولین سماورها، چراغهای خوراکپزی و بخاریهای نفتی ایرانی (مانند چراغ معروف «علاءالدین») در این کارخانه تولید شدند.
- گفته میشود که دکتر مصدق، سماور نفتی عالینسب را به عنوان نماد مبارزه با استعمار انگلیس و حمایت از تولید ملی، همواره در دفتر کار خود روشن نگه میداشت.
۳. نقشآفرینی در دوران انقلاب و جنگ
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، عالینسب به دلیل دانش و دغدغههای اقتصادیاش، به یکی از تأثیرگذارترین مشاوران اقتصادی دولت تبدیل شد: او در دولتهای شهید رجایی، باهنر و میرحسین موسوی، در حساسترین سمتهای اقتصادی کشور خدمت کرد. مهمترین نقش او در دهه ۶۰ و دوران جنگ تحمیلی بود. او به عنوان مشاور اقتصادی دولت، نقش کلیدی در مدیریت اقتصاد جنگزده و تحریم شده داشت و کمک کرد تا کالاهای اساسی و مایحتاج مردم (مانند غذا و سوخت) با کمترین مشکل تأمین شود و ثبات اقتصادی نسبی حفظ گردد. عضویت در شورای اقتصاد، شورای پول و اعتبار و ریاست شورای عالی صادرات غیرنفتی از جمله مسئولیتهای مهم او بودند. او همچنین در راهاندازی پروژههای صنعتی بزرگ مانند مجتمع مس سرچشمه نقش داشت.
۴. ویژگیهای اخلاقی و میراث ماندگار
عالینسب به شدت طرفدار اقتصاد ملی، تولید داخلی و حمایتگرایی بود و مخالف واردات بیرویه و سرمایهداری تجاری بود. او همیشه میگفت ثروت باید از طریق تولید به دست آید، نه از طریق سفتهبازی.
او انسانی بسیار مذهبی بود و به شدت به حقوق و رفاه کارگران اهمیت میداد. در کارخانهاش، رسیدگی به وضعیت تحصیلی فرزندان کارگران و خانه دار کردن بیش از ۹۰ درصد کارگران جزو وظایف شرکت به حساب میآمد.
عالینسب یک خیر بزرگ بود. کمکهای مالی او به احداث مدارس در مناطق محروم و تأسیس مراکز درمانی (مانند بیمارستان عالینسب تبریز) از جمله اقدامات ماندگار اوست.
میرمصطفی عالینسب در سال ۱۳۸۴ شمسی پس از ۸۶ سال زندگی پربار، درگذشت.