حضرت یوسف (ع)، با حکومت بر مصر، دورانی از آرامش و عظمت را برای بنیاسرائیل رقم زد؛ اما پس از وفات او، نور نبوت در میان این قوم کمرنگ شد و آنها قرنها تحت ستم و بردگی سهمگین فرعونی قرار گرفتند. در حالی که پیامبران دیگری چون شعیب (ع) و ایوب (ع) در مناطق دیگر به رسالت مشغول بودند، روایات و متون اسلامی، بهویژه احادیث امام صادق (ع) و تأکیدات علمای شیعه، حضرت موسی بن عمران (ع) را بهعنوان پیامبر بزرگ و رهاییبخش اصلی بنیاسرائیل پس از دوران یوسف (ع) معرفی میکنند؛ شخصیتی که آمد تا “تاریکی فرعون” را به “نور هدایت” تبدیل کند. در این مطلب، به بررسی این دوران مهم، فاصله زمانی این دو پیامبر، نسب حضرت موسی (ع) از نسل لاوی (برادر یوسف)، و داستان شگفتانگیز تولد، رسالت و معجزات بزرگ او میپردازیم.
پیامبر بعد یوسف (ع) کیست؟
بر اساس ترتیب زمانی پیامبران در تاریخ ادیان ابراهیمی، که در قرآن و تفاسیر معتبر مانند تفسیر المیزان علامه طباطبایی و تاریخ طبری ذکر شده، پس از حضرت یوسف (ع)، پیامبران متعددی در میان بنیاسرائیل مبعوث شدند. قرآن مستقیماً نام پیامبر فوری پس از یوسف را مشخص نمیکند، زیرا تمرکز آن بر درسهای اخلاقی است نه ترتیب زمانی دقیق. با این حال، منابع یهودی-مسیحی (تورات) که در اسلام به عنوان پایه تاریخی پذیرفته شدهاند (با تصحیح تحریفات)، و روایات اسلامی، نشان میدهند که دوره پس از یوسف عصر قضاوت و خروج بنیاسرائیل از مصر است.
حضرت یوسف (ع) که از نوادگان حضرت ابراهیم (ع) (از طریق اسحاق و یعقوب) بود، یکی از آخرین پیامبرانی بود که در مصر و در میان بنیاسرائیل به رسالت رسید. پس از یوسف (ع) و با شدت گرفتن آزار و اذیتهای فرعونها علیه بنیاسرائیل، سلسله نبوت ادامه یافت.
سالها بعد از درگذشت حضرت یوسف (علیه السلام) حضرت موسی (علیه السلام) به پیامبری مبعوث شد. حضرت موسی از نسل کدام یک از فرزندان یعقوب (علیه السلام) است؟
در روایت از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که، چون زمان رحلت حضرت یوسف (علیه السلام) فرارسید، آل یعقوب را که در آن وقت هشتاد نفر بودند، جمع کرد و گفت: قبطیان بر شما غالب خواهند شد و شما را اذیت میکنند. نجات تان توسط فردی از نسل لاوی است که نام او موسی و پسر عمران است.
حضرت موسی (علیه السلام) به سه واسطه به لاوی میرسد. یوشع بن نون از فرزندان افرائیم بن یوسف بعد از حضرت موسی (علیه السلام) به نبوت رسید. بر اساس برخی روایات مدت سی سال بعداز حضرت موسی (علیه السلام) زنده بود.
موسی چند سال بعد از یوسف آمد؟
همانطور که گفته شد حضرت موسی (علیه السلام) با سه واسطه به لاوی برادر حضرت یوسف (علیه السلام) میرسد. روایتی تاریخی وجود دارد که حضرت موسی (علیه السلام) بعد از چهارصد سال یوسف (علیه السلام) را از قبر بیرون آورد و بنابر وصیت آن حضرت در فلسطین به خاک سپرد. شرح کامل این ماجرا را در مطلب «بعد از مرگ یوسف پیامبر چه شد و علت مرگ حضرت یوسف» بخوانید.
حضرت موسی (ع): رهاییبخش بنیاسرائیل و صاحب شریعت
اگرچه فاصله زمانی طولانی میان وفات حضرت یوسف (ع) و بعثت حضرت موسی (ع) وجود داشت، اما در نگاه منابع دینی و بهویژه روایات شیعه، حضرت موسی (ع) تنها پیامبر بزرگ و صاحب شریعت است که وظیفه نجات و هدایت نهایی قوم بنیاسرائیل را پس از دوران یوسف (ع) بر عهده گرفت.
۱. عصر ظلمت پس از نور یوسف ✨➡️⚫️
پس از وفات حضرت یوسف (ع)، وضعیت بنیاسرائیل که سالها در ناز و نعمت بودند، به سرعت وخیم شد.
- فقدان رهبر آسمانی: روایات شیعه، از جمله تأکیدات موجود در کتابهایی چون بحار الأنوار علامه مجلسی، بیانگر این است که نسلهای بنیاسرائیل در مصر تا زمان موسی (ع)، بدون پیامبر بزرگ مرکزی بودند. این دوره، یک خلأ رهبری معنوی برای قوم ایجاد کرد.
- تشدید ستم فرعونی: با روی کار آمدن فرعونهای جدید، بنیاسرائیل به بردگی گرفته شدند و تحت شدیدترین ظلمها، از جمله قتل عام نوزادان پسر قرار گرفتند.
- سخن امام صادق (ع): امام صادق (ع) این دوران را اینگونه توصیف میکنند:
“پس از یوسف، بنیاسرائیل در تاریکی فرعون غرق شدند تا موسی آمد و نور آورد.” (الکافی، ج ۱) این جمله بهوضوح نقش موسی (ع) را بهعنوان نور هدایت در پایان یک دوره ظلمت طولانیمدت مشخص میکند.
۲. تولد معجزهآسا و پرورش در دامان دشمن 👶👑
- نجات از قتل عام: حضرت موسی (ع) در زمانی به دنیا آمد که دستور فرعون برای قتل عام نوزادان پسر، با شدت اجرا میشد. مادر موسی (ع)، به فرمان الهی، او را در سبدی نهاد و به رود نیل سپرد.
- معجزهی قصر: سبد به دربار فرعون رسید و آسیه (همسر فرعون)، با حمایت الهی، کودک را نجات داد و علیرغم میل باطنی فرعون، او را به فرزندی پذیرفت. این تربیت در قلب دشمن، یک مقدمه الهی برای مأموریتهای آینده بود.
۳. مأموریت الهی و چالش در طور سینا 🔥
- گریز و پناهندگی: موسی (ع) پس از کشتن یک مرد قبطی، از ترس مجازات، از مصر گریخت و به مدین رفت و در آنجا با حضرت شعیب (ع) آشنا شد و داماد او گردید.
- بعثت در کوه طور: پس از حدود ده سال، در بازگشت به مصر، در کوه طور به مقام نبوت رسید. خداوند او را مأمور کرد تا بنیاسرائیل را از بردگی فرعون نجات دهد. برادرش، هارون (ع) نیز به عنوان وزیر و دستیار او مبعوث شد.
۴. نبرد بزرگ و معجزات شگفتانگیز 🌊🐍
- مجادله با طاغوت: حضرت موسی (ع) در مقابل فرعونی ایستاد که خود را “رب اعلی” میخواند. این نبرد، بزرگترین رویارویی حق و باطل در آن دوره بود.
- معجزات ۹ گانه: موسی (ع) با معجزاتی چون عصا (که تبدیل به اژدها میشد) و ید بیضاء (دست درخشان) قدرت الهی را به نمایش گذاشت.
- معجزه نیل و نجات ابدی: اوج این مبارزه در هنگام خروج بنیاسرائیل از مصر رخ داد؛ جایی که موسی (ع) به امر الهی عصای خود را به نیل زد و دریا شکافته شد، بنیاسرائیل نجات یافتند و فرعون و لشکریانش غرق شدند.
۵. میراث شریعت: دریافت تورات 📜
- پیامبر صاحب کتاب: حضرت موسی (ع) پس از نجات قوم، در کوه طور کتاب مقدس تورات را از جانب خداوند دریافت کرد. این واقعه، او را به یکی از پیامبران اولوالعزم تبدیل میکند که صاحب شریعت و کتابی برای هدایت یک قوم است.
- حکم قطعی: بهاینترتیب، حضرت موسی (ع)، با آوردن نور، شریعت و معجزات بزرگ، پیامبری است که عصر جدیدی را در حیات بنیاسرائیل پس از دوران حضرت یوسف (ع) آغاز کرد.