آنتونی چارلز لینتون بلر یکی از کاریزماتیکترین و در عین حال جنجالیترین چهرههای تاریخ معاصر بریتانیا است که با هدایت حزب کارگر به سمت جریان «کارگر جدید»، توانست در سال ۱۹۹۷ به هجده سال حکومت محافظهکاران پایان دهد و یک دهه سکان نخستوزیری را در دست گیرد. دوران او با دستاوردهای مهم داخلی و رشد اقتصادی همراه بود، اما سایه سنگین تصمیمات سیاست خارجی، بهویژه همراهی کامل با آمریکا در حمله سال ۲۰۰۳ به عراق، میراث او را به شدت تحتالشعاع قرار داد. در این مطلب به بررسی سیر صعودی این وکیل جوان تا رهبری بریتانیا، نقش او در جنگ عراق، و فعالیتهای جنجالیاش پس از نخستوزیری، از جمله طرحهای او برای اداره نوار غزه، میپردازیم.
تونی بلر: معمار «کارگر جدید» و سیاستمدار جنجالی جنگ عراق
آنتونی چارلز لینتون بلر (Anthony Charles Lynton Blair)، متولد ۶ مه ۱۹۵۳ در ادینبورگ، اسکاتلند، یکی از تأثیرگذارترین و در عین حال جنجالیترین سیاستمداران معاصر بریتانیا است. او به مدت ده سال، از ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷، به عنوان پنجاه و یکمین نخستوزیر بریتانیا و رهبر حزب کارگر خدمت کرد. بلر توانست با پیروزی چشمگیر در انتخابات ۱۹۹۷، به ۱۸ سال حکومت حزب محافظهکار در بریتانیا پایان دهد و دوران سیاسی جدیدی را آغاز کند.
ظهور و صعود در حزب کارگر
تونی بلر تحصیلات خود را در رشته حقوق در کالج سنت جان آکسفورد گذراند و پیش از ورود به پارلمان، به عنوان یک وکیل متخصص در امور استخدام و قوانین صنعتی فعالیت میکرد. او در سال ۱۹۸۳ به عنوان نماینده پارلمان انتخاب شد. اوجگیری او در حزب کارگر با ارتقاء به کابینه سایه در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰ آغاز شد. پس از مرگ جان اسمیت، رهبر حزب کارگر، در سال ۱۹۹۴، بلر رهبری حزب را بر عهده گرفت. او با ایجاد اصلاحات ساختاری، حزب کارگر را از یک حزب سنتی و رادیکال به جریان «کارگر جدید» (New Labour) تبدیل کرد و آن را به مرکز طیف سیاسی نزدیک ساخت، که عامل اصلی پیروزی او در انتخابات عمومی شد.
دوران نخست وزیری و میراث داخلی
بلر در مه ۱۹۹۷ به عنوان نخستوزیر به قدرت رسید و سه پیروزی پیاپی انتخاباتی برای حزب کارگر به ارمغان آورد که یک رکورد محسوب میشود. در دوران نخستوزیری او، بریتانیا شاهد رشد اقتصادی نسبی و اصلاحات گستردهای در بخشهای دولتی، به ویژه خدمات مدنی، بود. او همچنین ریاست اسبق خزانهداری و وزیر خدمات مدنی بریتانیا را نیز در سوابق خود دارد. بلر در عمق بخشیدن به گرایش حزب کارگر به اتحادیه اروپا نقش تأثیرگذاری ایفا نمود.
جنجال جنگ عراق و پایان کار
مهمترین و جنجالیترین بخش از میراث تونی بلر، همراهی کامل او با جرج واکر بوش، رئیس جمهور وقت آمریکا، در حمله به عراق در سال ۲۰۰۳ است. بلر که در آستانه جنگ بر قانونی بودن آن تأکید میکرد، با اصرار بر وجود تسلیحات کشتار جمعی در عراق، موافقت پارلمان بریتانیا را برای پیوستن به تهاجم به دست آورد. این تصمیم، منجر به یک فاجعه انسانی بزرگ شد و بلر را از چهرهای محبوب به یکی از غیرمحبوبترین نخستوزیران تاریخ بریتانیا تبدیل کرد.
- انتقادات و عذرخواهی: بلر با وجود دفاع مکرر از تصمیم خود برای سرنگونی صدام، بعدها از برخی اشتباهات در روند جنگ و استفاده از اطلاعات نادرست سرویسهای امنیتی (که مبنای توجیه جنگ بود) عذرخواهی کرد. همچنین پذیرفت که حمله مشترک او و بوش در شکلگیری گروه تروریستی داعش نقش داشته است.
- کنارهگیری: بلر در سال ۲۰۰۷، در پی پیامدهای جنگ عراق و از دست دادن اعتماد عمومی و همکاران خود، از سمت نخستوزیری کنارهگیری نمود.
فعالیتهای پس از نخست وزیری
پس از ترک داونینگ استریت، تونی بلر به فعالیتهای دیپلماتیک و بینالمللی روی آورد:
- نماینده گروه چهار در خاورمیانه: او به عنوان نماینده ویژه گروه چهار (سازمان ملل، اتحادیه اروپا، ایالات متحده و روسیه) در امور خاورمیانه (۲۰۰۷ تا ۲۰۱۵) منصوب شد.
- نزدیکی روابط منطقه: او از طریق فعالیتهای محرمانه طی سالهای بعد، نقش اساسی در نزدیکی روابط میان اسرائیل و امارات، که منجر به توافق عادیسازی روابط شد، ایفا کرده است.
- طرحهای غزه: نام او در سالهای اخیر به عنوان گزینه ریاست «دولت انتقالی بینالمللی غزه» به منظور نظارت بر بازسازی پساجنگ مطرح شده و گزارشهایی مبنی بر تدوین طرحی برای اداره غزه توسط او منتشر شده است.
بلر همچنین ریاست مؤسسه جهانی خود با نام «مؤسسه بلر برای تغییر جهانی» (Institute for Global Change) را بر عهده دارد و همچنان به عنوان یک صدای تأثیرگذار در سیاست بینالملل فعال است.
نام تونی بلر بار دیگر در پی پیشنهاد دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، برای نامزدی او جهت حکومت بر نوار غزه پس از پایان جنگ، در رسانهها مطرح شد. این پیشنهاد، با وجود سابقه جنجالی بلر در منطقه، بسیار مورد بحث قرار گرفت. بر اساس اسناد منتشرشده، طرح بلر برای اداره غزه، یک ساختار سلسله مراتبی چندلایه را پیشنهاد میکند که در آن دیپلماتهای بینالمللی و بازرگانان ارشد در بالا، و فلسطینیها که امور را اداره میکنند، در پایینترین سطح قرار دارند، بدون جدول زمانی مشخص برای انتقال کامل قدرت به آنها. این طرح، بلر را دوباره در مرکزیت یکی از حساسترین مسائل خاورمیانه قرار داده است.