نفرتیتی، ملکهای که نامش در زبان مصری باستان به معنای «زن زیبا» است، یکی از اسرارآمیزترین و قدرتمندترین زنان فرمانروا در تاریخ مصر باستان به شمار میرود. او همسر فرعون آخناتون بود و در کنار او نقشی بیمانند در انقلاب توحیدی «آتون» ایفا کرد و به قدرتی همسطح فرعون رسید. با وجود شهرت جهانی مجسمه نیمتنه او، نفرتیتی در حدود سال دوازدهم سلطنت همسرش به شکلی ناگهانی و مرموز از متون تاریخی محو شد. این مقاله به بررسی زندگی، نقش محوری او در انقلاب مذهبی آتون و معمای ابدی پیرامون سرنوشت، مومیایی و آرامگاه گمشده او میپردازد.
نفرتیتی کیست؟
شخصیت نفرتیتی (Nefertiti) یکی از برجستهترین، قدرتمندترین و در عین حال اسرارآمیزترین زنان در تاریخ مصر باستان است. او که به معنای واقعی کلمه «زن زیبا» نام داشت، همسر اصلی (ملکه بزرگ سلطنتی) فرعون آخناتون بود و در یکی از پرچالشترین دورههای مذهبی و فرهنگی مصر در سلسله هجدهم (قرن چهاردهم پیش از میلاد) زندگی میکرد.
آغاز زندگی و صعود به سلطنت
جزئیات دقیق درباره خاستگاه نفرتیتی هنوز در هالهای از ابهام قرار دارد. برخی مصرشناسان معتقدند او دختر یک مقام عالیرتبه دربار، به نام آی (Ay)، بوده که بعدها خودش نیز به مقام فرعونی رسید. برخی دیگر حدس میزنند که او یک شاهزاده خانم خارجی از پادشاهی میتانی (در شمال سوریه) بوده است. آنچه مشخص است، نفرتیتی در سنین نوجوانی (احتمالاً ۱۵ سالگی) با آمنهوتپ چهارم (که بعدها نام خود را به آخناتون تغییر داد) ازدواج کرد و بهسرعت به ملکه اصلی مصر تبدیل شد. او در طول حیاتش، شش دختر برای فرعون به دنیا آورد.
انقلاب مذهبی آتون و نقش محوری ملکه
مهمترین بخش زندگی نفرتیتی، در پیوستگی کامل با انقلاب مذهبی همسرش آخناتون شکل گرفت. حدود پنج سال پس از به سلطنت رسیدن، آخناتون تصمیم گرفت مذهب مصر را به طور کامل دگرگون کند. او پرستش خدایان متعدد (چندخدایی)، بهویژه خدای قدرتمند آمون، را کنار گذاشت و یک مذهب جدید بر پایه پرستش انحصاری خدای خورشید به نام «آتون» (قرص خورشید) تأسیس کرد.
در این دوره تاریخی مهم، نفرتیتی نقشی فراتر از یک ملکه ساده داشت:
- شریک سلطنت و قدرت: در کتیبهها و نقاشیهای این دوره (معروف به دوره آمارنا)، نفرتیتی همواره همراه با آخناتون به تصویر کشیده شده است که پدیدهای کمسابقه برای ملکههای مصر بود. او در مراسم مذهبی کلیدی شرکت میکرد و حتی در صحنههایی مانند «ضربه زدن به دشمنان» یا «رهبری پرستش آتون» نشان داده شده است که نمادی از قدرت و اقتدار همسطح فرعون است.
- تغییر پایتخت و نام: آخناتون نام خود را تغییر داد و پایتخت را از تِب (Teb) به شهر جدیدی که برای آتون ساخته بود به نام آختاتن (Achetaton یا آمارنای امروزی) منتقل کرد. نفرتیتی نیز نام خود را به نفرنفروآتون تغییر داد که نشاندهنده تعهد او به این مذهب توحیدی (پرستش آتون) بود.
راز ناپدید شدن و سرنوشت نامعلوم بانو نفرتیتی🤔
یکی از بزرگترین معماهای تاریخ مصر، سرنوشت نهایی نفرتیتی است. او در حدود سال دوازدهم از هفده سال سلطنت آخناتون، بهطور ناگهانی از کتیبهها، آثار هنری و متون رسمی ناپدید شد. درباره این ناپدید شدن، سه نظریه اصلی وجود دارد:
- مرگ: رایجترین نظریه این است که نفرتیتی در آن زمان فوت کرده است. با این حال، هیچ سند رسمی یا یادبود عمومی برای مرگ او پیدا نشده و مومیایی او نیز هنوز به طور قطعی کشف نشده است.
- کنار گذاشته شدن: برخی معتقدند که اختلافات سیاسی یا مذهبی باعث شد آخناتون او را از قدرت برکنار و تبعید کند و نام او را از سوابق رسمی حذف کند.
- تبدیل شدن به فرعون: برخی مصرشناسان با تکیه بر اسناد دوره آمارنا، اعتقاد دارند نفرتیتی نمرده، بلکه در غیاب یا پس از مرگ آخناتون، نام خود را به یک نام فرعونی (احتمالاً نفرنفروآتون با عنوان فرعون زن) تغییر داده و برای مدتی کوتاه به عنوان فرعون زن بر مصر حکومت کرده است.
معمای مومیایی و آرامگاه گمشده
علیرغم شهرت جهانی مجسمه نیمتنه او (که اکنون در موزه برلین نگهداری میشود و نمادی از زیبایی کلاسیک است)، محل دفن و مومیایی نفرتیتی همچنان یک راز باقی مانده است.
- مومیاییهای ناشناس: در طول سالها، مومیاییهای ناشناس متعددی در دره پادشاهان مورد آزمایش قرار گرفتهاند، اما هیچکدام به طور قاطع به عنوان نفرتیتی تأیید نشدهاند.
- نظریه اتاق پنهان: جنجالیترین نظریه این است که نفرتیتی ممکن است در یک اتاقک مخفی در پشت دیوارهای مقبره پسرخواندهاش، توتعنخآمون (فرعون مشهور پس از دوره آمارنا)، دفن شده باشد. با وجود انجام بررسیهای راداری، تاکنون شواهد قاطعی برای تأیید این اتاقکها به دست نیامده است و جستجوها همچنان ادامه دارد.
بدین ترتیب، نفرتیتی به عنوان یکی از ملکههای قدرتمند تاریخ که در مرکز یک انقلاب مذهبی ایستاد و مرزهای نقش یک ملکه را جابهجا کرد، در تاریخ ماندگار شده است، اما پایان زندگی و آرامگاه او، بزرگترین معمای مصر باستان باقی مانده است.