قوم یهود یا بنیاسرائیل، یکی از کهنترین و پیچیدهترین هویتهای قومی-مذهبی جهان هستند که تاریخ آنها نه تنها با جغرافیای خاورمیانه، بلکه با تاریخ ادیان ابراهیمی گره خورده است. برای درک ریشه این ملت، باید به سرآغاز داستان در هزارههای گذشته بازگشت؛ جایی که سه نسل از پیامبران، زنجیرهٔ تبار این قوم را شکل دادند. این قوم که خود را از نسل ابراهیم، اسحاق و بهویژه یعقوب (ملقب به اسرائیل) میدانند، فراز و نشیبهای بیشماری را پشت سر گذاشتهاند. اما این سفر طولانی چگونه بنیاسرائیل را به «یهود» تبدیل کرد؟
این مطلب از دیبامگ به طور کامل به تبارشناسی این قوم میپردازد تا مشخص شود که ریشه این قومیت-مذهب، دقیقاً به کدام شاخه از خاندان انبیاء میرسد و چرا نام «یهودا» بر سرنوشت دوازده قبیله حاکم شد.
قوم یهود از نسل کیست؟
قوم یهود که به عنوان یک گروه قومی-مذهبی شناخته میشوند، ریشهای مستقیم در خاور نزدیک باستان دارند و تبار خود را به سلسلهای از پیامبران و شخصیتهای کلیدی دینی منتسب میدانند. درک تبار یهود مستلزم فهمیدن مفهوم بنیاسرائیل و معنای نام یهودا است.
سهگانهٔ مقدس: ابراهیم، اسحاق و یعقوب (اسرائیل)
ریشهٔ اصلی و مورد اتفاق در تمامی ادیان ابراهیمی (اسلام، مسیحیت و یهودیت)، به حضرت ابراهیم (ع) باز میگردد. تبار یهود به این سه نسل کلیدی مرتبط است:
جد مشترک: ابراهیم (پدر ملتها)
- حضرت ابراهیم نیای مشترک اعراب (از طریق فرزندش اسماعیل) و قوم یهود (از طریق فرزندش اسحاق) است.
- یهودیان به عنوان “عبرانیان” نیز شناخته میشوند که گفته میشود برگرفته از نام یکی از اجداد ابراهیم یا به معنای «آن سوی رودخانه» (اشاره به مهاجرت ابراهیم از بینالنهرین) است.
جد بلافصل یهود کیست؟
یهودیت، تبار خود را از طریق اسحاق (ع)، فرزند ابراهیم و ساره، دنبال میکند.
بنیانگذار قوم یهود چه کسی بود؟
یعقوب (ع) فرزند اسحاق و نوهٔ ابراهیم، چهره محوری در شکلگیری این قوم است. نام دیگر یا لقب حضرت یعقوب در متون دینی، «اسرائیل» است (که به معنای «برگزیده خدا» یا «بنده خدا» ذکر شده است).
از این رو، فرزندان و نوادگان او «بنیاسرائیل» (به معنای فرزندان اسرائیل/یعقوب) نامیده میشوند که هسته اصلی قوم یهود را تشکیل میدهند.
دوازده پسر و قبیله؛ بنیاسرائیل کیستند؟
حضرت یعقوب (اسرائیل) دوازده پسر داشت که هر یک سرسلسلهٔ یکی از دوازده سِبط (قبیله) بنیاسرائیل شدند.
- یهودا: چهارمین پسر یعقوب، که نام قوم یهود از او گرفته شده است.
- یوسف: سرنوشت او در مصر نقطهٔ عطف تاریخی و مهاجرت بنیاسرائیل به مصر بود.
- لاوی: قبیله او مسئول امور دینی و کاهنی بودند.
- ده پسر دیگر: بقیهٔ پسران، سرسلسلهٔ ده قبیلهٔ دیگر بنیاسرائیل بودند.
چرا بنیاسرائیل، «یهود» نامیده شدند؟
در طول تاریخ، اصطلاح «بنیاسرائیل» به تدریج جای خود را به «یهود» داد:
- تجزیه پادشاهی: پس از پادشاهی حضرت سلیمان (ع)، قلمرو بنیاسرائیل به دو پادشاهی تقسیم شد:
- پادشاهی اسرائیل (در شمال): شامل ده قبیله.
- پادشاهی یهودیه (در جنوب): شامل قبایل یهودا، بنیامین و بخشی از لاوی.
- از بین رفتن پادشاهی اسرائیل: پادشاهی شمالی (اسرائیل) توسط آشوریان (حدود ۷۲۰ قبل از میلاد) فتح و نابود شد و ده قبیله آن «قبایل گمشده» نام گرفتند.
- باقی ماندن یهودیه: تنها پادشاهی جنوبی یعنی «یهودیه» (به مرکزیت اورشلیم و قبیلهٔ یهودا) باقی ماند.
- ریشه نام یهود: ساکنان این پادشاهی، به دلیل انتساب به قبیلهٔ غالب آن، «یهودی» یا «یهودیم» (به عبری) خوانده شدند و این نام از آن زمان به عنوان نام هویت مذهبی-قومی، جایگزین بنیاسرائیل شد.
تأکیدات مدرن: قومیت یا مذهب؟
امروزه، یهودیت علاوه بر ریشهٔ تباری (از نسل بنیاسرائیل)، یک هویت مذهبی نیز هست.
- بعد قومی: کسانی که از تبار مادر یهودی باشند، یهودی قومی محسوب میشوند.
- بعد مذهبی: هر فردی میتواند با طی تشریفات و تغییر دین (گِرایش)، به دین یهودیت بپیوندد و از نظر مذهبی «یهودی» شناخته شود.
جمع بندی
در جمعبندی نهایی میتوان گفت که ریشهٔ قوم یهود، به «بنیاسرائیل» و تبار مقدس حضرت یعقوب (ع) (ملقب به اسرائیل)، فرزند اسحاق و نوهٔ ابراهیم (ع)، بازمیگردد. از دوازده پسر یعقوب که سرسلسلهٔ دوازده سبط شدند، نام «یهودا» (یکی از پسران یعقوب) بود که پس از انهدام ده قبیلهٔ شمالی، بر پادشاهی جنوبی غالب شد و نام «یهود» از آنجا بر کل قوم باقی ماند.
امروزه، هویت یهودی ترکیبی از این تبار باستانی و یک مجموعهٔ غنی از اعتقادات و رسوم مذهبی است که آنها را به یک گروه قومی-مذهبی منحصربهفرد در تاریخ تبدیل کرده است.