دکتر محمد قریب، بنیانگذار طب نوین کودکان در ایران و اولین استاد کرسی اطفال، زندگی پربار خود را پس از تحصیل در فرانسه، صرف خدمت و تأسیس مرکز طبی کودکان کرد و علیرغم اخراج جنجالی از دانشگاه بهدلیل فعالیتهای سیاسی و حمایت از جبهه ملی، میراث علمی و اخلاقی او از طریق خدمات و سریال “روزگار قریب” ماندگار شد. این مقاله، مروری است بر زندگی پربار این پزشک متعهد، از سوابق علمی و تألیفات ماندگار تا فعالیتهای اجتماعی و اخراج جنجالی او از دانشگاه.
محمد قریب کیست؟
دکتر محمد قریب (۱۳۵۳ – ۱۲۸۸ خورشیدی)، نه تنها بنیانگذار دانش نوین پزشکی کودکان (طب اطفال) در ایران است، بلکه به دلیل اخلاق والای پزشکی، تعهد به آموزش نسل بعد و فعالیتهای اجتماعیاش، به یک اسطوره ملی تبدیل شده است. او الگویی از تلفیق تخصص علمی بینالمللی با وجدان کاری، دلسوزی و احساس مسئولیت اجتماعی بود.
تولد و تحصیلات اروپایی
دکتر قریب زندگی علمی خود را با عزمی راسخ برای کسب دانش روز دنیا آغاز کرد. محمد قریب در ۱۴ تیر ۱۲۸۸ در تهران متولد شد. پدر و مادرش اصالتاً اهل روستای گرکان از توابع آشتیان بودند.
او تحصیلات ابتدایی را در دبستان سیروس و متوسطه را در دارالفنون گذراند. در سال ۱۳۰۶ شمسی، در زمره اولین گروه از دانشجویان اعزامی به اروپا، برای تحصیل رشته پزشکی عازم فرانسه شد.
وی پس از تکمیل تحصیلات در دانشگاه پاریس، در سال ۱۳۱۶ از رساله دکترای خود با موضوع “وقفه های تنفسی شیرخواران” دفاع کرد و با رتبه بسیار خوب دیپلم پزشکی پاریس را اخذ نمود.
بنیانگذاری طب نوین اطفال
دکتر قریب پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۱۷، بلافاصله وارد عرصه آموزش و درمان شد و بنیانهای یک علم جدید را پایهریزی کرد.
-
اولین استاد کرسی اطفال: در سال ۱۳۱۹، دکتر محمد قریب به عنوان اولین استاد کرسی امراض کودکان با سمت دانشیاری در دانشگاه تهران منصوب شد.
-
تأسیس مراکز تخصصی: او بنیانگذار و از مؤسسان دو مرکز حیاتی در نظام سلامت ایران است:
-
مرکز طبی کودکان: او به همراه دکتر اهری، نخستین بیمارستان تخصصی کودکان ایران (بیمارستان مرکز طبی کودکان تهران) را پایهگذاری کرد.
-
سازمان انتقال خون: او همچنین از بنیانگذاران سازمان انتقال خون ایران بود و اولین عمل تعویض خون را در کشور انجام داد.
-
-
تألیفات و مجامع جهانی: کتاب “بیماریهای اطفال” او، اولین کتاب تخصصی مدرن به زبان فارسی در این زمینه است. وی همچنین به عضویت هیئت مدیره انجمن بینالمللی بیماریهای کودکان درآمد و در کنگرههای جهانی طب اطفال حضوری فعال داشت.
اخلاق پزشکی و خانواده
دکتر قریب به خاطر ویژگیهای شخصیتی و دلسوزی پدرانهاش نسبت به کودکان مشهور است. او همواره شاگردان خود (مانند دکتر غلامرضا خاتمی و دکتر مرتضی مشایخی) را ترغیب میکرد که ورای مهارت پزشکی، ارتباط درست با بیمار و همدردی با آنان را فراموش نکنند.
همسر و فرزندان دکتر قریب
او در سال ۱۳۱۵ با زهرا قریب (از خانوادهای اصیل گرکانی) ازدواج کرد. حاصل این ازدواج چهار فرزند بود: دو پسر (حسین و محسن) و دو دختر (ناهید و مریم).
علاقمندی ها و تفریحات دکتر محمد قریب
دکتر قریب به ورزش تنیس علاقهمند بود و کوهنوردی را به دلیل عظمتش میستود و گروه کوهنوردی خود را “اصحاب جبل” نامیده بود.
فعالیتهای اجتماعی و اخراج از دانشگاه
دکتر قریب در کنار فعالیت علمی، تعهد اجتماعی بالایی داشت و در مقابل ظلم و فساد سکوت نمیکرد. او از حامیان نهضت ملی شدن صنعت نفت و از اعضای جبهه ملی بود.
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، او در کلاس درس از اقدامات رژیم شاه و دولت زاهدی انتقاد میکرد. به دنبال امضای قرارداد کنسرسیوم نفتی، دکتر قریب به همراه ۱۰ تن دیگر از اعضای هیئت علمی دانشگاه (مانند مهندس مهدی بازرگان و دکتر یدالله سحابی)، بیانیهای اعتراضی صادر کردند. به دستور شاه، او از دانشگاه اخراج شد که این اقدام به شدت محبوبیت او را در بین دانشجویان افزایش داد.
سریال “روزگار قریب”
شهرت و خدمات دکتر محمد قریب، الهامبخش ساخت یکی از ماندگارترین و پرجزئیاتترین مجموعههای تلویزیونی تاریخی-بیوگرافیک در ایران شد.
این مجموعه با نام “روزگار قریب” و به کارگردانی زندهیاد کیانوش عیاری ساخته شد. عیاری به سبک واقعگرایانه و وسواس خود در بازسازی جزئیات تاریخی معروف است و ساخت این سریال حدود پنج سال (از ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۶) به طول انجامید.
سریال “روزگار قریب” از دوران کودکی دکتر قریب (حدود سال ۱۲۹۵ شمسی) آغاز شده و تا زمان درگذشت ایشان در سال ۱۳۵۳ ادامه پیدا میکند. این مجموعه علاوه بر نمایش زندگی قریب، وقایع مهم تاریخی آن دوران مانند کودتای رضاخان، قحطیها و حضور متفقین در ایران را نیز به تصویر میکشد.
-
بازیگران نقش قریب: به دلیل پوشش دادن یک بازه زمانی طولانی، شخصیت دکتر قریب را بازیگران مختلفی در مقاطع سنی گوناگون ایفا کردند:
-
کودکی: پرهام کرمی
-
نوجوانی: کاوه آهنگر
-
جوانی: شهاب کسرایی و ناصر هاشمی
-
میانسالی و پختگی: مهدی هاشمی (که نقشآفرینی او در این سریال بسیار ماندگار شد).
-
درگذشت و آرامگاه محمد قریب
دکتر قریب در سال ۱۳۵۱ به سرطان مثانه مبتلا شد. اقدامات درمانی در ایران و آمریکا تأثیر چندانی نداشت. او سرانجام در روز اول بهمن ماه ۱۳۵۳، در سن ۶۵ سالگی و در همان بیمارستانی که خود بنیان گذاشته بود، یعنی مرکز طبی کودکان، دار فانی را وداع گفت.
طبق وصیتش، پیکر او به قم منتقل شد و پس از اقامه نماز توسط آیتالله مرعشی نجفی، در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شد.
دکتر قریب به پاس خدماتش، نشانهایی چون نشان دانش از دانشگاه تهران، نشان درجه اول فرهنگ از وزارت آموزش و پرورش و نشان عالی لژیون دونور از دولت فرانسه را دریافت کرده است.