عبارت “نماز، نور چشم من است” (به عربی: الصلاة قُرَّةُ عَینی) یکی از مشهورترین و پرمعناترین جملات در توصیف جایگاه نماز، و متعلق به پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص) است.
این جمله در متون دینی و منابع حدیثی فراوانی نقل شده و در کتابهای درسی نظیر هدیه های آسمانی پایه پنجم دبستان نیز برای تأکید بر اهمیت نماز از دیدگاه شخص اول اسلام مورد استفاده قرار میگیرد.
منبع حدیث ” نماز نور چشم من است”
این عبارت کوتاه، عمیقترین رابطه عاطفی و معنوی پیامبر اکرم (ص) با فریضه نماز را به نمایش میگذارد و فراتر از یک وظیفه، آن را مایع آرامش و سرور قلب معرفی میکند.
این حدیث به طور گسترده در کتبی چون سنن نسائی، مسند احمد بن حنبل و صحیح ابن حبان و منابع دیگر نقل شده است. در منابع شیعی نیز این حدیث با عبارتهای مشابه در کتابهایی نظیر وسائل الشیعه و برخی از کتب علامه مجلسی (مانند بحار الأنوار) روایت شده است.
تحلیل معنایی “نماز نور چشم من است”: چرا “نور چشم”؟
استفاده از عبارت “قُرَّةُ عَینی” (نور چشم) در فرهنگ عرب، بالاترین سطح محبت و آرامش را بیان میکند:
در آن دوران، چشم و بینایی به عنوان مهمترین حس و پنجرهای رو به جهان شناخته میشد. نور چشم به معنی روشنی، زلالی و کمال بینایی است.
در فرهنگ عربی، “قُرَّة” (خنکی و سرور) در مقابل “سُخْنَة” (گرمی و حزن) قرار دارد. “نور چشم” در اینجا نه تنها به معنی محبوبیت است، بلکه به معنی آرامش محض و دوری از تشویش و غم است.
پیامبر (ص) با این تعبیر، نماز را نه یک تکلیف خشک، بلکه لحظهای معرفی میکنند که روح ایشان در آن به آرامش کامل میرسد، گویی که چشم قلب ایشان با یاد خداوند روشن و خنک میشود.
کاربرد آموزشی در “هدیه آسمان”
انتخاب این حدیث برای کتاب “هدیههای آسمان” (هدیه کلاس پنجم یا سایر مقاطع) در نظام آموزشی ایران، دارای اهمیت تربیتی بالایی است:
هدف از درج این جمله، ایجاد یک پیوند عاطفی و انگیزشی بین دانشآموزان و نماز است، به جای معرفی آن صرفاً به عنوان یک فریضه اجباری.
دانشآموزان میآموزند که شخص اول دین اسلام، نماز را مایه آرامش و سرور خود میدانسته، و این امر میتواند آنها را به تجربه این آرامش ترغیب کند.
این جمله، نماز را به عنوان “معراج مؤمن” و لحظه اوج ارتباط با خالق معرفی میکند.
نماز در سیره پیامبر (ص)
سیره عملی پیامبر (ص) نیز تأکیدی بر این جمله است:
هرگاه وقت نماز میشد، ایشان به بلال دستور اذان میدادند و با برافراشتگی چهرهای شاداب، برای نماز آماده میشدند. برای پیامبر (ص)، نماز لحظهای بود که از تمام تعلقات دنیوی فاصله میگرفتند تا نور توحید تمام وجودشان را در بر گیرد.
احادیث پيامبر اکرم صلى الله عليه وآله با موضوع نماز
اَحَبُّ الْاَعْمالِ اِلَى الله الصَّلاةُ لِوَقْتِها، ثُمَّ بِرُّ الْوالِدَيْنِ، ثُمَّ الْجَهادُ فى سَبيلِ الله.
دوست داشتنى ترين كارها نزد خداوند نماز اول وقت، سپس نيكى به پدر و مادر و سپس جهاد در راه خداست.
ما عَمِلَ ابْنُ آدَمَ شَيْئاً اَفْضَلَ مِنَ الصَّلاةِ وَ صَلاحِ ذاتِ الْبَيْنِ وَ خُلْقٍ حَسَنٍ.
انسان هيچ كارى بهتر از نماز، اصلاح ميان مردم و خوش اخلاقى نكرده است.
مَثَلُ الصَّلَاةِ مَثَلُ عَمُودِ الْفُسْطَاطِ إِذَا ثَبَتَ الْعَمُودُ نَفَعَتِ الْأَطْنَابُ وَ الْأَوْتَادُ وَ الْغِشَاءُ وَ إِذَا انْكَسَرَ الْعَمُودُ لَمْ يَنْفَعْ طُنُبٌ وَ لَا وَتِدٌ وَ لَا غِشَاءٌ.
مثل نماز، مثل ستون چادر است؛ اگر ستون محکم و برقرار باشد، طناب ها و میخ ها و پرده ها مفید خواهند بود؛ ولی اگر ستون چادر بشکند، دیگر طناب ها و میخ ها سودی ندارند.
صَلاةُ الْجَماعَةِ اَفْضَلُ مِنْ صَلاةِ الْفَرْدِ بِخَمْسٍ وَ عِشْريْنَ دَرَجَةً.
فضيلت نماز جماعت بيست و پنج برابر نماز فُرادا است.
الرَّكْعَتانِ فى جَوْفِ اللَّيْلِ اَحَبُّ اِلَى الله مِنَ الدُّنْيا وَ ما فيها.
دو ركعت نماز در دل شب، نزد خدا از دنيا و آنچه در آن است، محبوب تر است.
اَلصّلَواتُ الْخَمْسُ وَ الْجُمُعَةُ اِلَى الجُمُعَةِ كَفّاراتٌ لِما بَيْنَهُنَّ ما لَمْ تَغْشَ الكَبائِرُ.
نمازهاى پنجگانه و نماز جمعه تا نماز جمعه بعد، كفاره گناهان ميان آنهاست، تا وقتى كه گناهان كبيره اى در ميان نيايد.
اَيُّهَا النَّاسُ، اِنَّ الْمُصَلّى اِذا صَلّى فَاِنَّهُ يُناجى رَبَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى، فَلْيَعْلَمْ بِما يُناجيهِ.
اى مردم! نمازگزار هنگام نماز با پروردگار بلند مرتبه اش مناجات مى كند، پس بايد بداند چه مى گويد.
رَكْعَتَيْنِ بِسِواكٍ اَحَبُّ اِلَى الله عَزَّوَجَلَّ مِنْ سَبْعينَ رَكْعَةً بِغَيْرِ سِواكٍ.
دو ركعت نماز با مسواك، نزد خداوند عزوجل محبوب تر از هفتاد ركعت نماز بدون مسواك است.
لَو كانَ عَلى بابِ دارِ اَحَدِكُمْ نَهْرٌ فَاغْتَسَلَ فى كُلِّ يَوْمٍ مِنْهُ خَمْسَ مَرّاتٍ أكانَ يَبْقى فى جَسَدِهِ مِنَ الدَّرَنِ شَىْءٌ؟ قُلنا: لا. قالَ: فَاِنَّ مَثَلَ الصَّلاةِ كَمَثَلِ النَّهْرِ الْجارى، كُلَّما صُلِّىَ صَلاةٌ كَفَّرَتْ ما بَينَهُما مِنَ الذُّنوبِ.
اگر بر درِ خانه يكى از شما جويى بود و هر روز پنج بار خود را در آن مى شست، آيا در بدن وى چركى باقى مى ماند؟ گفتيم: نه. فرمودند: پس براستى نماز، مانند همان جوى روان است كه هرگاه به جا آورده شود، گناهان ميان دو نماز را پاك مى كند.
رَكْعَتانِ مِنْ رَجُلٍ وَرِعٍ اَفْضَلُ مِنْ اَلْفِ رَكْعَةٍ مِنْ مُخَلِّطٍ.
دو ركعت نماز انسان با تقوا، بهتر از هزار ركعت نماز لاابالى است.